Ως αρτηριακή πίεση ορίζεται η δύναμη, που ωθεί το αίμα μέσω των αρτηριών σε όλους τους ιστούς του σώματος, εξασφαλίζοντας τη συνεχή κυκλοφορία του. Η αρτηριακή πίεση εκφράζεται με δύο αριθμούς π.χ. 120 με 80 mmHg . Ο πρώτος και μεγαλύτερος αριθμός (το 120) εκφράζει την πίεση μέσα στις αρτηρίες, όταν η καρδιά συστέλλεται (χτυπά), και καλείται συστολική πίεση. Ο δεύτερος και μικρότερος αριθμός (80) εκφράζει την πίεση, όταν η καρδιά διαστέλλεται (χαλαρώνει) ανάμεσα σε δύο διαδοχικούς χτύπους, και καλείται διαστολική πίεση. Το mmHg συμβολίζει χιλιοστά στήλης υδραργύρου και αποτελεί μονάδα μέτρησης της πίεσης . Ιδανική θεωρείται η πίεση, αν είναι η συστολική μικρότερη από 120 mmHg και η διαστολική μικρότερη από 80 mmHg.
Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Αντιϋπερτασική Εταιρεία, σε έναν ενήλικα αρτηριακή υπέρταση υπάρχει, όταν είτε η συστολική πίεση είναι ίση ή μεγαλύτερη με 140 mmHg, είτε η διαστολική πίεση είναι ίση ή μεγαλύτερη με 90mmHg, είτε και οι δύο υπερβαίνουν τα όρια. Να σημειωθεί ότι στα νεαρά και μέσης ηλικίας υπερτασικά άτομα, συνήθως είναι περισσότερο αυξημένη η διαστολική πίεση και λιγότερο η συστολική πίεση. Αντίθετα, στα ηλικιωμένα άτομα συνήθως αυξάνει η συστολική πίεση ενώ η διαστολική μπορεί να βρεθεί μειωμένη. Αρτηριακή πίεση ανάμεσα στις τιμές 120-139 mmHg για τη συστολική και 80-89 mmHg για τη διαστολική θεωρείται ως «ψηλή φυσιολογική» (προϋπέρταση) και θα πρέπει να ελέγχεται κάθε χρόνο.
Η υπέρταση ευθύνεται για το 6% των θανάτων παγκοσμίως και αποτελεί έναν από τους κυριότερους παράγοντες πρόκλησης στεφανιαίας νόσου, εγκεφαλικού επεισοδίου, καρδιακής και νεφρικής ανεπάρκειας. Η υπέρταση συχνά συνοδεύεται από πρόσθετους παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων (π.χ. παχυσαρκία, υψηλή χοληστερόλη, κλπ) κάνοντας την καρδιοπάθεια τη συχνότερη αιτία θανάτου των ασθενών με υπέρταση. Αξίζει να σημειωθεί ότι 2 mmHg μείωση στη συστολική αρτηριακή πίεση συσχετίζονται με 10% μείωση της θνησιμότητας από εγκεφαλικά και 7% μείωση της θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα.
Η παχυσαρκία και η αύξηση του σωματικού βάρους αποτελούν ισχυρούς παράγοντες κινδύνου υπέρτασης (περίπου το 60% των υπερτασικών είναι υπέρβαροι και το 20-30 % παχύσαρκοι). Τόσο η υψηλή διαιτητική πρόσληψη NaCl (μαγειρικό αλάτι) και αλκοολούχων ποτών, όσο και η χαμηλή διαιτητική πρόσληψη ασβεστίου και καλίου συμβάλλουν στον κίνδυνο υπέρτασης. Άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες κινδύνου είναι το κάπνισμα, το άγχος και τα χαμηλά επίπεδα σωματικής άσκησης.
Στόχος της θεραπείας είναι η πρόληψη της μακροπρόθεσμης νοσηρότητας και θνησιμότητας. Ασθενείς με πίεση υψηλότερη από 140/90mmHg πρέπει να υποβάλλονται σε φαρμακευτική αγωγή και υγιεινοδιαιτητικά μέτρα. Σε προϋπερτασικούς ασθενείς προτείνεται δοκιμαστική θεραπεία, χωρίς φάρμακα, με υγιεινοδιαιτητικά μέτρα. Η μείωση του βάρους στους υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς, ο περιορισμός της πρόσληψης του NaCl (μαγειρικό αλάτι), η αποφυγή οινοπνεύματος, η τακτική άσκηση και η διακοπή του καπνίσματος αποτελούν μερικά από τα προτεινόμενα υγιεινοδιαιτητικά μέτρα.
Πιο αναλυτικά, συνιστώνται οι παρακάτω διατροφικές παρεμβάσεις για την πρόληψη της υπέρτασης:
- μείωση του σωματικού βάρους στους υπέρβαρους και παχύσαρκους ασθενείς. Σύμφωνα με μελέτες αρκεί μια σχετικά μέτρια απώλεια βάρους 5 κιλών για να οδηγήσει σε μείωση της συστολικής και διαστολικής αρτηριακής πίεσης κατά 4,4mmHg και 3,6mmHg αντίστοιχα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι 2 mmHg μείωση στη συστολική αρτηριακή πίεση συσχετίζεται με 10% μείωση θνησιμότητας από εγκεφαλικά επεισόδια και 7% μείωση θνησιμότητας από καρδιαγγειακά.
- μείωση της πρόσληψης αλατιού και των τροφίμων που το περιέχουν (μέχρι 6 g αλάτι ή 2,3 g νάτριο ημερησίως). Για να μειωθεί η πρόσληψη αλατιού, περιορίστε το αλάτι, που χρησιμοποιείται στο μαγείρεμα, και αποφύγετε την τακτική κατανάλωση των παρακάτω τροφίμων: αλατισμένα τυριά, ξηροί καρποί, αλατισμένο βούτυρο και μαργαρίνη, καπνιστά, παστά και κονσερβοποιημένα κρέατα και ψάρια, αλλαντικά, τουρσιά, κονσερβοποιημένα λαχανικά και όσπρια, κομπόστες εμπορίου, ελιές, έτοιμες σάλτσες, κύβοι λαχανικών και ζωμού κρέατος, junk food, έτοιμες πίτες και πίτσες, πατατάκια, γαριδάκια, ποπ-κoρν και παρόμοια σνακ.
- αύξηση της πρόσληψης καλίου (συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη 3,5-4,6 g). Καλές πηγές καλίου είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, το γάλα και οι σπόροι των δημητριακών. Το κάλιο δρα σε συνεργασία με το νάτριο, για τη διατήρηση φυσιολογικής οσμωτικής πίεσης στα κύτταρα. Μελέτες έχουν συσχετίσει το λόγο προσλαμβανομένου Να/Κ με την αρτηριακή πίεση: όταν ο λόγος είναι περίπου 1 η συστολική πίεση ελαττώνεται κατά 3,4 mmHg.
- αύξηση της πρόσληψης ασβεστίου (συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη 800 mg). Σύμφωνα με έρευνες, πρόσληψη περίπου 1000 mg / ημέρα μειώνει κατά 1,44 mmHg τη συστολική πίεση, ενώ δεν επηρεάζει ή μειώνει λίγο τη διαστολική.
- επαρκής κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων. Η τακτική κατανάλωση λιπαρών ψαριών συμβάλει πολύ θετικά στη βελτίωση της αρτηριακής πίεσης.
- επαρκής κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων και φυτικών ινών. Τροφές πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες και φυτικές ίνες (π.χ. δημητριακά ολικής αλέσεως, βρώμη) συσχετίζονται αρνητικά με την αρτηριακή πίεση.
- μείωση της πρόσληψης αλκοόλ (συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη 20 g αλκοόλ για τους άντρες και 10 g για τις γυναίκες). H αυξημένη πρόσληψη αλκοόλ σχετίζεται θετικά με την υπέρταση και είναι ανεξάρτητη από το είδος του ποτού.
- μείωση της κατανάλωσης κορεσμένων (ζωικών) λιπαρών. Σύμφωνα με μελέτες μείωση του κορεσμένου λίπους της διατροφής οδηγεί σε μείωση των επίπεδων της αρτηριακής πίεσης.
Συμπληρωματικά συνίσταται η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και η διακοπή του καπνίσματος. Η αρτηριακή πίεση μπορεί να μειωθεί με 30 λεπτά σωματικής άσκησης μέτριας έντασης 5 φορές/εβδομάδα, πχ με το γρήγορο βάδισμα, ή με πιο έντονη,αλλά λιγότερο συχνή άσκηση.
Συμπερασματικά, η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής επηρεάζει ευνοϊκά την αρτηριακή πίεση και επιδρά τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία της υπέρτασης. Η πρόληψη και η θεραπεία της παχυσαρκίας, η μείωση της πρόσληψης αλατιού, αύξηση της πρόσληψης καλίου και ασβεστίου, η επαρκής κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων και φυτικών ινών και η μείωση της πρόσληψης αλκοόλ και κορεσμένων λιπαρών αποτελούν σημαντικές διατροφικές τροποποιήσεις για τη μείωση της αρτηριακής πίεσης.
Ευγενία Καραγιαννίδου
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc