Είναι, άραγε, η ηλικία αυτό που όλοι νομίζουμε; Είναι ένας πραγματικός αριθμός, που αυξάνει με τα χρόνια και πυροδοτεί στον καθένα χιλιάδες διαφορετικούς συνειρμούς; Ή μήπως αποτελεί και αυτή μια κοινωνική κατασκευή, μια σύμβαση, δηλαδή, που θεσπίστηκε από ανθρώπους και, στην ουσία, δεν αντιπροσωπεύει τίποτε περισσότερο από έναν απλό αριθμό; Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε σε αυτές τις ερωτήσεις, είναι χρήσιμο να δούμε τι είναι τελικά η ηλικία και πώς έχει εμπλουτιστεί ο ορισμός της τα τελευταία χρόνια.
Η ηλικία αποτελεί έναν βασικό παράγοντα γήρανσης, που έχει μελετηθεί από πολλές σκοπιές. Άλλοι παράγοντες, που επιδρούν στη διαδικασία της γήρανσης είναι το πολιτισμικό περιβάλλον, το κοινωνικό πλαίσιο, οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες και άλλες ειδικές συνθήκες, όπως το πένθος για αγαπημένα πρόσωπα ή κάποιο χρόνιο πρόβλημα υγείας. Οι ίδιοι, όμως, παράγοντες επηρεάζουν και την ηλικία του ατόμου. Έχετε, σίγουρα, παρατηρήσει ανθρώπους που νιώθουν πολύ μεγαλύτεροι ή πολύ μικρότεροι από τη χρονολογική τους ηλικία. Συχνά, όλοι αναρωτιόμαστε αν φαινόμαστε όσο πραγματικά είμαστε ή αν δείχνουμε μικρότεροι ή μεγαλύτεροι από την πραγματική μας ηλικία.
Είναι, όμως, η ηλικία μας αυτή που αναγράφεται στην ταυτότητά μας; Ποια, πραγματικά, είναι και πώς μπορούμε να την ορίσουμε; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τα τελευταία χρόνια, η σύγχρονη έρευνα έχει προσπαθήσει να προσεγγίσει τον παράγοντα «ηλικία» μέσα από διαφορετικούς ορισμούς. Έτσι, εκτός από τη χρονολογική ηλικία έχουμε τη βιολογική, την ψυχολογική και την κοινωνική ηλικία. Εσείς πόσο χρόνων είστε, αισθάνεστε ή φαίνεστε;
Χρονολογική ηλικία
Η χρονολογική ηλικία προκύπτει από τον υπολογισμό των ετών που έχουν περάσει από την ημερομηνία γέννησης. Μας ακολουθεί σε κάθε επίσημο έγγραφο, δήλωση και ερωτηματολόγιο. Ο αριθμός, όμως, αυτός από μόνος του δεν δίνει καμία άλλη πληροφορία για το ίδιο το άτομο.
Βιολογική ηλικία
Η βιολογική ηλικία υποδηλώνει την οργανική και βιολογική κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το άτομο και αποτελεί δείκτη για το προσδόκιμο ζωής του. Είναι, δηλαδή, η ηλικία του οργανισμού, των βασικών οργάνων και της σωματικής μας κατάστασης γενικά. Έχει, βέβαια, συσχέτιση με τη χρονολογική, αλλά δεν ταυτίζονται πάντα.
Ο προσδιορισμός της βιολογικής ηλικίας του οργανισμού είναι μια πολύπλοκη διεργασία, καθώς εμπλέκονται πολλά αλληλοεπιδρώντα μέρη της φυσιολογίας μας. Σύμφωνα με την Krauss-Whitbourne (2009), δείκτες όπως η πίεση του αίματος, η αναπνευστική επάρκεια και τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα μπορούν να καταδείξουν αν η βιολογική μας ηλικία «νικάει» τη χρονολογική. Αλλά και οι αλλαγές στο καρδιαγγειακό, αναπνευστικό και ενδοκρινικό σύστημα, καθώς και ο ρυθμός αυτών των αλλαγών αποτελούν ενδείξεις για τη βιολογική ηλικία. Μπορεί, δηλαδή, βιολογικά να είμαστε γύρω στα 50, ενώ χρονολογικά να βρισκόμαστε περίπου στα 60.
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να μιλάμε για πολλές διαφορετικές βιολογικές ηλικίες μέσα στον ίδιο άνθρωπο, ανάλογα με το σημείο του οργανισμού, στο οποίο αναφερόμαστε.
Η σωστή διατροφή και η συστηματική άσκηση δεν κάνουν τον χρόνο να σταματήσει να κυλά, αλλά μπορούν να τον καθυστερήσουν σημαντικά!
Ψυχολογική ηλικία
Η ψυχολογική ηλικία περιλαμβάνει πολλές διαστάσεις:
- Αρχικά υπάρχει η προσωπική αίσθηση, δηλαδή το πόσο χρόνων αισθάνεται ένα άτομο.
- Για τους ψυχολόγους που ασχολούνται με τη γηριατρική, η ψυχολογική ηλικία ταυτίζεται με την ανάπτυξη του ατόμου σε τομείς όπως:
– οι γνωστικές λειτουργίες πχ η μνήμη
– η προσωπικότητα
– οι συμπεριφορές
– τα συναισθήματα
Πολλοί, λοιπόν, θα θέλατε ως προς τις γνωστικές λειτουργίες (πχ μνήμη) να είσαστε μικρότεροι (άρα, με πιο δυνατή μνήμη), ενώ ως προς τα συναισθήματα θα θέλατε να είστε…μεγαλύτεροι (δηλαδή πιο ώριμοι συναισθηματικά)!
Μεγάλος αριθμός ερευνών δείχνει ότι οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας είναι σοφότεροι στο πώς διαχειρίζονται τα νεύρα τους, τις αρνητικές καταστάσεις, αλλά και το ίδιο το νόημα της ζωής. Με μια μεγαλύτερη, λοιπόν, συναισθηματική ηλικία, στην πραγματικότητα, αυξάνετε τις πιθανότητες να αισθάνεστε ότι έχετε μικρότερη ψυχολογική ηλικία! Γιατί, με καλύτερη διαχείριση του άγχους, δίνεται η δυνατότητα στον οργανισμό να διοχετεύσει όλη του την ενέργεια στις υπόλοιπες γνωστικές διεργασίες (πχ στη μνήμη) πολύ πιο αποτελεσματικά και να μην επιβαρύνεται από επιπλέον ψυχικές διεργασίες. Έτσι, το τελικό αποτέλεσμα είναι το κέρδος στη συνολική ψυχολογική ηλικία μας.
Συμβαίνει, όμως, και το εξής: το πόσο μεγάλοι νιώθουμε επηρεάζει και τις γνωστικές μας λειτουργίες. Σε μελέτη του πανεπιστημίου του Κάνσας (2006) βρέθηκε ότι οι άνθρωποι από 50 έως 65 ετών, οι οποίοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους μεγάλους ή γέρους , είχαν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ μνήμης από αυτούς που ένιωθαν νέοι.
Οπότε προσέξτε πολύ την ψυχολογικής σας ηλικία!
Η κοινωνική ηλικία
Καθορίζεται από τους κοινωνικούς ρόλους και τις προσδοκίες που, στερεοτυπικά, αναμένονται να συμβούν σε κάθε ηλικιακό στάδιο: αυτά που πιστεύουν οι άλλοι για μας ή όσα αναμένουν οι άλλοι από μας, όταν ακούν πόσο χρόνων είμαστε.
Η Τρίτη ηλικία, για παράδειγμα, συνδέεται με μύθους, στερεότυπα και παρεξηγήσεις, όπως η απώλεια της αυτονομίας, η επιδείνωση της ποιότητας ζωής και η περιθωριοποίηση. Ωστόσο, είναι χρήσιμο να έχουμε στο νου μας ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να έχει πολλαπλούς κοινωνικούς ρόλους και κοινωνικές ηλικίες: κάποια μπορεί να είναι γιαγιά σε ό,τι έχει να κάνει με το οικογενειακό πλαίσιο, αλλά και νεαρή ερευνήτρια σε ένα άλλο. Κάποιος άλλος μπορεί να είναι συνταξιούχος στην επαγγελματική του ζωή και ανανεωμένος σύντροφος στην προσωπική.
Έτσι, η Τρίτη ηλικία μπορεί να περιγραφεί και σαν μια περίοδος γεμάτη από καινούργιες ευκαιρίες, απαλλαγμένη από υποχρεώσεις και με ελεύθερο χρόνο, που μπορεί να αξιοποιηθεί με τρόπο ανταποδοτικό για το ίδιο το άτομο. Ωστόσο, το τι αναμένει η κοινωνία από κάθε ηλικιωμένο αποτελεί συχνά εμπόδιο και δημιουργεί περιορισμούς στην ελεύθερη αυτοδιάθεση του ίδιου του ατόμου, αλλά και στην προσωπική του αίσθηση ηλικίας. Σε έρευνες, άνθρωποι από 65 έως 70 ετών, που επέλεξαν να κατατάξουν τους εαυτούς τους στην κατηγορία «μεσήλικες», αντιλαμβάνονταν τους εαυτούς τους ως νεότερους και ένιωθαν περισσότερο καινοτόμοι από εκείνους, που επέλεξαν να κατατάξουν τους εαυτούς τους στην κατηγορία «ηλικιωμένοι» (Uotinen, 2006 ). Συχνά, μια ταμπέλα δεν είναι μόνο περιοριστική, αλλά, δυστυχώς, δημιουργεί γενικεύσεις και επίπλαστες πραγματικότητες.
Πού βρίσκεστε, λοιπόν, σε σχέση με αυτές τις διαφορετικές διαστάσεις της ηλικίας σας; Συνδέονται, αλήθεια, όλες με την χρονολογική σας ή μήπως μπορούμε να ανακαλύψουμε διαφορετικές καινούργιες ηλικίες; Κάντε μια προσπάθεια να το σκεφτείτε.
Αλλάξτε τον χρόνο στο ρολόι σας! Αξίζει τον χρόνο σας!
Βιβλιογραφικές πηγές
Birren, James E. and Renner, V. Jayne (1977), “Research on the Psychology of Aging: Principles and Experimentation“, in James E. Birren and K. Warner Schaie, eds., Handbook of the Psychology of Aging, N.Y.: Van Nostrand Reinhold Company, 3-38.
Jarvik, Lissy F. (1975), “Thought on the Psychobiology of Aging“, American Psychologist, 30, 576-583.
Graham, J.E., Minitski, A.B., Mogilner, A.J. & Rockwood, K. (1999). “Dynamics of cognitive aging: distinguishing functional age and disease from chronologic age in a population“, American Journal of Epidemiology, 15, 1045-1054.
Krauss Whitbourne S. and Sliwinski M., J., “The Wiley-Blackwell Handbook of Adulthood and Aging” , 2012
Ψυχολόγος, MSc – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Photo: i wasn’t expecting a pose here by TORLEY is licensed under CC BY-SA 2.0