Τι σημαίνει ακράτεια ούρων;
Είναι η ακούσια, δηλαδή χωρίς τη θέληση μας, απώλεια ούρων σε βαθμό τέτοιο που να προκαλεί πρόβλημα υγιεινής (δερματίτιδες) ή πρόβλημα κοινωνικής αποδοχής ( μυρωδιές, βρεγμένα ρούχα κ.λ.π.) και πρόκειται για ένα σύμπτωμα, μια κλινική εκδήλωση και όχι για μια πάθηση.
Είναι συχνό πρόβλημα και σε ποιες ηλικίες εμφανίζεται;
Η ακράτεια αφορά όλες τις ηλικίες , συμβαίνει στα παιδιά και σε νέους , αλλά είναι ιδιαίτερα συχνή στην Τρίτη Ηλικία. Θα λέγαμε ότι οι γυναίκες προσβάλλονται περισσότερο: στην Αμερική 10.000.000 άτομα πάσχουν από ακράτεια και το 85% είναι γυναίκες. Εκτιμάται ότι μία στις τέσσερις γυναίκες ηλικίας 30-59 ετών έχει παρουσιάσει έστω ένα επεισόδιο ακράτειας. Τώρα, όπως για άλλα υγειονομικά προβλήματα στην χώρα μας έτσι και για την ακράτεια, δεν υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες, αλλά σε μια έρευνα που έχει γίνει στα ΚΑΠΗ το 25,5% των ανδρών δήλωσαν κάποια μορφή ακράτειας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις γυναίκες ήταν 45%. Αν αυτά τα ποσοστά τα ανάγουμε στον γενικό πληθυσμό για άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών, τότε προκύπτει ότι 165.000 άντρες και 383.000 γυναίκες πιθανότατα αντιμετωπίζουν πρόβλημα. Αν προσθέσουμε και τις άλλες ηλικίες, αυτοί οι αριθμοί μεγαλώνουν κατά πολύ και τονίζουν το μέγεθος του προβλήματος στη χώρα μας.
Η κατάσταση συνοδεύεται από σημαντική νοσηρότητα, που περιλαμβάνει τοποθέτηση μόνιμων καθετήρων, ουρολοιμώξεις, κατακλίσεις κ.λ.π. Επίσης προκαλεί ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, απομόνωση και άγχος), ενώ δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε τη σεξουαλική δυσλειτουργία που προκαλεί, κυρίως στα νεότερα άτομα. Ένα σημαντικό μέρος του προβλήματος είναι η άγνοια γύρω από αυτό. Οι μισοί, περίπου, ασθενείς δεν έχουν ποτέ συμβουλευτεί τον γιατρό για το πρόβλημά τους, ενώ και οι μη ειδικοί γιατροί σπάνια ρωτούν ή «ξεσκεπάζουν» το σύμπτωμα της ακράτειας. Ακόμα, οι γυναίκες που πάσχουν από ακράτεια διστάζουν να εκμυστηρευτούν το πρόβλημά τους ακόμα και στον γιατρό, γιατί αισθάνονται ντροπή.
Ποια είναι η αιτία ή οι αιτίες που προκαλούν ακράτεια;
Μια πολλή μεγάλη γκάμα καταστάσεων και διαταραχών μπορούν να δημιουργήσουν ακράτεια ούρων, όπως γενετικές ανωμαλίες, χειρουργικές επεμβάσεις, κακώσεις και τραυματισμοί στην πύελο και τη σπονδυλική στήλη, νευρολογικές παθήσεις , φλεγμονές και ουρολοιμώξεις, καθώς επίσης και σαν αποτέλεσμα της γήρανσης (στις γυναίκες η ακράτεια μπορεί να προκληθεί μετά από ένα τοκετό). Η ακράτεια είναι ένα πρόβλημα του ουροποιητικού συστήματος, το οποίο αποτελείται από δύο νεφρά, δύο ουρητήρες, την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα. Τα ούρα παράγονται στα νεφρά μετά από φιλτράρισμα του αίματος και αποτελούν τις άχρηστες ουσίες που ο οργανισμός αποβάλλει. Από τα νεφρά κατεβαίνουν στην κύστη δια μέσου των ουρητήρων (δύο μυικά όργανα που μοιάζουν με σωληνάκια και συνδέουν τα νεφρά με την κύστη) και εκεί αποθηκεύονται. Η κύστη περιβάλλεται από μυ ( που ιατρικά λέγεται εξωστήρας ), ο οποίος χαλαρώνει όσο η κύστη γεμίζει με ούρα, μέχρι περίπου τα 500 κ.εκ., ενώ η βαλβίδα της κύστης παραμένει κλειστή, έτσι ώστε να μη χάνουμε ούρα. Όταν, λοιπόν, η κύστη γεμίσει με ούρα, τότε στέλνονται μηνύματα στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος, εάν θεωρήσει ότι είναι βολικό γι΄αυτόν (εάν, δηλαδή, βρισκόμαστε σε κάποια τουαλέτα), αδειάζει την κύστη. Εάν όχι, δίνει εντολή στην κύστη να περιμένει και η κύστη συνεχίζει να αποθηκεύει ούρα, ενώ η βαλβίδα της κύστης συνεχίζει να είναι κλειστή. Όταν υπάρξουν οι ικανοποιητικές συνθήκες, τότε ο εγκέφαλος δίνει εντολή και ανοίγει ο σφιγκτήρας της κύστης, η κύστη συσπάται και τα ούρα βγαίνουν δια μέσου της ουρήθρας (ένα άλλο όργανο που έχει τη μορφή σωλήνα). Ένας άλλος κυκλοειδής μυς, που αγκαλιάζει την ουρήθρα και ονομάζεται σφιγκτήρας, ελέγχει την δραστηριότητά της. Δεν αποτελεί μέρος του ουροποιητικού συστήματος, αλλά μπορεί να παίξει ρόλο στην ακράτεια. Όταν, λοιπόν, οποιοδήποτε μέρος του ουροποιητικού συστήματος που μόλις περιγράφηκε παρουσιάσει ανωμαλίες, τότε μπορεί να έχουμε την ακράτεια ως αποτέλεσμα.
Βασικοί τύποι ακράτειας
Έτσι, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν 3 βασικοί τύποι ακράτειας:
- Ακράτεια από προσπάθεια: οι μύες που περιβάλλουν τον αυχένα της κύστης χαλαρώνουν και δεν μπορεί, πλέον, η κύστη να αντιμετωπίσει μεγάλες πιέσεις. Έτσι, δραστηριότητες που αυξάνουν την πίεση στην κοιλιά, όπως φτέρνισμα, βήχας ή ορθοστασία , προκαλούν απώλεια ούρων (είναι το είδος της ακράτειας που, συνήθως, παρουσιάζεται στις γυναίκες μετά από έναν τοκετό).
- Επιτακτική ακράτεια : η ξαφνική επιθυμία να ουρήσουμε, αλλά δεν προλαβαίνουμε να κρατηθούμε, μέχρι να φθάσουμε στη τουαλέτα. Εκείνη τη στιγμή η κύστη «σφίγγεται» (συσπάται) ακούσια , η βαλβίδα (ο αυχένας της κύστης) ανοίγει και τα ούρα πετάγονται έξω. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε κάποια νευρολογική πάθηση, αλλά πολλές φορές δε βρίσκουμε κανένα αίτιο και λέγεται ιδιοπαθής ασταθής (ή ορθότερα υπερλειτουργική) κύστη.
- Μικτή ακράτεια: ο συνδυασμός των 2 παραπάνω τύπων
Ακόμα, η ακράτεια μπορεί να εμφανισθεί μετά από μια χειρουργική επέμβαση, όπως μια προστατεκτομή ή ακόμα και μετά από μια επέμβαση στα έντερα ( ή στις γυναίκες μετά από υστερεκτομή ή καισαρική).
Άλλη ταξινόμηση της ακράτειας περιλαμβάνει 2 ακόμα τύπους την:
- Αντανακλαστική ακράτεια: όταν η κύστη γεμίζει, στέλνει σήμα στον εγκέφαλο. Τα νεύρα που μεταφέρουν αυτό το μήνυμα μπορεί να έχουν βλάβη και το μήνυμα δε φτάνει ποτέ στον εγκέφαλο. Η κύστη θα αδειάσει από μόνη της χωρίς να το θέλουμε (ακούσια) και, σε αυτήν την περίπτωση, δεν θα καταλάβουμε από πριν ότι θέλουμε να πάμε στην τουαλέτα.
- Ακράτεια από υπερπλήρωση: αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της κατακράτησης ούρων. Όπως ακριβώς ένα μπαλόνι που το γεμίζουμε με νερό, όταν γεμίσει και δεν χωράει άλλο, αρχίζει να υπερχειλίζει και χύνονται σταγόνες έξω, έτσι και η κύστη γεμίζει και σιγά-σιγά φεύγουν κάποιες σταγόνες ή έχουμε συνέχεια απώλεια ούρων.
Η Αντρική Ακράτεια μπορεί να θεραπευτεί;
Αν και η ακράτεια στους άνδρες οφείλεται σε διαφορετικά αίτια από ό,τι στις γυναίκες, οι θεραπευτικές επιλογές είναι παρόμοιες και κάθε μέρα γίνονται όλο και περισσότερο γνωστές και διαθέσιμες. Η ριζική προστατεκτομή, η χειρουργική δηλ. αφαίρεση για καρκίνο του προστάτη είναι η κύρια αιτία της ακράτειας των ούρων στους άνδρες. 40% των ανδρών αναφέρουν ακράτεια μερικές εβδομάδες μετά την αφαίρεση του προστάτη. Οι περισσότεροι από αυτούς μπορεί να επανακτήσουν τον έλεγχο της ούρησής τους, μερικοί, ωστόσο, δεν θα το καταφέρουν. Σε μεγάλη κλινική μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2000 στο περιοδικό της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας, αναφέρθηκε ότι το 8.4 % των ανδρών μετά από προστατεκτομή αντιμετώπιζε πρόβλημα ακράτειας 18 μήνες μετά την επέμβαση. Γιατί η εμφάνιση της ακράτειας είναι τόσο συχνή μετά από προστατεκτομή; Το πρόβλημα είναι αυτό που ονομάζουμε ανεπάρκεια του σφιγκτήρα. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι ο σφιγκτήρας δεν είναι αρκετά δυνατός, ώστε να αντέχει στην κοιλιακή πίεση που ασκείται, όταν κάποιος βήχει ή φταρνίζεται, με αποτέλεσμα να παρατηρείται απώλεια των ούρων. Ο σφιγκτήρας είναι ένα «δαχτυλίδι» από μύες που ελέγχει το άνοιγμα της ουρήθρας. Επομένως, η αδυναμία ή η βλάβη του σφιγκτήρα ελαττώνει την ικανότητα ελέγχου της ούρησης. Όταν διαγνωστεί ακράτεια, οι γιατροί μπορεί να συστήσουν μια σειρά από μη επεμβατικές θεραπείες με σκοπό την αντιμετώπιση του προβλήματος μέχρι ο σφιγκτήρας να ανακτήσει τη δύναμή του. Οι θεραπείες αυτές περιλαμβάνουν ασκήσεις, εγχύσεις κολλαγόνου και εξωτερικές συσκευές. Εφόσον οι παραπάνω θεραπείες αποτύχουν, οι γιατροί μπορεί να συστήσουν μια χειρουργική λύση. Τα τελευταία 30 χρόνια, ο Τεχνητός Σφιγκτήρας αποτελεί την πλέον δοκιμασμένη χειρουργική λύση. Η μικροσκοπική αυτή συσκευή είναι αποτέλεσμα προηγμένης μηχανικής και ιατρικής έρευνας και μιμείται τη λειτουργία του φυσιολογικού σφιγκτήρα, ο οποίος ελέγχει την ροή των ούρων. Ο Τεχνητός Σφιγκτήρας τοποθετείται εξ’ ολοκλήρου μέσα στο σώμα και επιτρέπει τον άμεσο και διακριτικό έλεγχο της ούρησης.
Η λειτουργία του βασίζεται στο διαδοχικό γέμισμα και άδειασμα ενός μικροσκοπικού, εύκαμπτου «δαχτυλιδιού» που περιβάλλει την ουρήθρα. Όταν το «δαχτυλίδι» είναι γεμάτο με υγρό, διατηρεί την ουρήθρα κλειστή με τον ίδιο τρόπο που η συσκευή μέτρησης της πίεσης σφίγγει το μπράτσο. Όταν το υγρό μεταφέρεται σε μια δεξαμενή που βρίσκεται στο κάτω μέρος της κοιλίας, το «δαχτυλίδι» χαλαρώνει γύρω από την ουρήθρα επιτρέποντας τη διέλευση των ούρων. Η επέμβαση γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένους ουρολόγους, με επισκληρίδιο αναισθησία (από τη μέση και κάτω) και διαρκεί περίπου 1 ώρα. Σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες, το ποσοστό ικανοποίησης των πασχόντων μετά από τοποθέτηση τεχνητού σφιγκτήρα υπερβαίνει το 90%, και το 96% αυτών θα το συνιστούσαν σε κάποιον φίλο τους με παρόμοιο πρόβλημα. Επίσης, η βελτίωση της ποιότητας ζωής τους είναι αξιοσημείωτη. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμοσθεί σε όλο τον κόσμο εδώ και 30 χρόνια σε περίπου 90.000 άνδρες. Στην Ελλάδα, η μέθοδος εφαρμόζεται τα τελευταία 15 χρόνια με πολύ υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Για περιπτώσεις με ήπια έως μέτρια ακράτεια ή όταν ο πάσχων δεν μπορεί να χειριστεί τον τεχνητό σφιγκτήρα, η τοποθέτηση μιας ταινίας στήριξης της ουρήθρας αποτελεί μια νέα, πολύ αξιόπιστη λύση. Η ταινία λειτουργεί ασκώντας ελαφρά πίεση στην ουρήθρα. Οι περισσότεροι ασθενείς είναι εγκρατείς αμέσως μετά την επέμβαση και μπορούν να επανέλθουν στις φυσιολογικές τους δραστηριότητες μέσα σε λίγες ημέρες. Σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες, το ποσοστό ικανοποίησης των πασχόντων μετά από τοποθέτηση ταινίας στήριξης της ουρήθρας προσεγγίζει το 90%. Η ταινία τοποθετείται με απλή επέμβαση σε λιγότερο από 1 ώρα, με νοσηλεία μιας ημέρας. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμοσθεί σε όλο τον κόσμο εδώ και 4 περίπου χρόνια σε περίπου 8.000 άνδρες. Στην Ελλάδα, η μέθοδος εφαρμόζεται τα τελευταία δύο χρόνια με υψηλά ποσοστά επιτυχίας. Είναι σημαντικό για τους άνδρες να αντιληφθούν ότι η ακράτεια των ούρων δεν είναι μια φυσιολογική και αναπόφευκτη εξέλιξη της γήρανσης. Σχεδόν πάντα είναι αποτέλεσμα ενός συγκεκριμένου ιατρικού προβλήματος. Όπως μπορούμε να θεραπεύσουμε αυτά τα προβλήματα, μπορούμε να θεραπεύσουμε και την ακράτεια. Στατιστικά, οι περισσότεροι άνδρες θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα με τον προστάτη τους κατά την διάρκεια της ζωής τους. Όταν η θεραπεία του προστάτη προκαλέσει ακράτεια ούρων, οι άνδρες θα πρέπει να ζητούν την βοήθεια του ουρολόγου τους.
Ποια είναι η θεραπεία της ακράτειας;
Υπάρχουν τρεις μεγάλες κατηγορίες: συμπεριφοράς, φαρμακευτική και χειρουργική
Η θεραπεία συμπεριφοράς μερικές φορές περιλαμβάνει:
- Προγραμματισμό της ούρησης. Ο ασθενής πηγαίνει στη τουαλέτα συγκεκριμένη ώρα με το ρολόι, κάθε 2-4 ώρες ανεξάρτητα εάν θέλει να ουρήσει ή όχι. Ο στόχος είναι να κρατήσουμε στεγνό τον ασθενή και ενδείκνυται στα άτομα της Τρίτης Ηλικίας με ακράτεια, στα παιδιά με νυκτερινή ενούρηση και στους πάσχοντες από νόσο του Αλτσχάιμερ.
- Επανεκπαίδευση της κύστης. Και εδώ ο ασθενής πηγαίνει σε προγραμματισμένες ώρες να ουρήσει, αλλά το διάστημα μεταξύ μίας ούρησης και της άλλης βαθμιαία αυξάνει. Έτσι, η κύστη μαθαίνει να καθυστερεί την ούρηση για μεγαλύτερα διαλείμματα. Αυτή η τεχνική εφαρμόζεται στην επιτακτική και μικτού τύπου ακράτεια.
- Ασκήσεις του πυελικού εδάφους. Αυτές οι ασκήσεις των μυών της λεκάνης μπορούν να συνδυασθούν και με θεραπεία βιοανάδρασης και, συνήθως, τις προτείνουμε στην ακράτεια από προσπάθεια.
Η φαρμακευτική θεραπεία
Υπάρχει μια κατηγορία φαρμάκων που λέγονται αντιχολινεργικά και στοχεύουν να θεραπεύσουν κυρίως την επιτακτικού τύπου ακράτεια. Μάλιστα, ένα τελευταίου τύπου κυκλοφορεί τώρα και στη χώρα μας με καλά αποτελέσματα. Επειδή, όμως, αυτά τα φάρμακα έχουν αλληλεπίδραση με άλλα φάρμακα που μπορεί να παίρνει κάποιος, ιδιαίτερα τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας, θα πρέπει να αποφεύγουμε να τα παίρνουμε μόνοι μας και οπωσδήποτε να μας τα έχει προτείνει ο γιατρός μας. Τελευταία, μάλιστα, κυκλοφόρησε ένα νέο φάρμακο για την αντιμετώπιση της ακράτειας από προσπάθεια στις γυναίκες με πολύ ενθαρρυντικά πρώτα αποτελέσματα: ανήκει στους λεγόμενους αναστολείς της σεροτονίνης και η ουσία ονομάζεται ντουλοξετίνη.
Η χειρουργική θεραπεία
Η χειρουργική θεραπεία εκτελείται, αφού πρώτα ο Ουρολόγος μας έχει κάνει επιμελή και σωστή διάγνωση για τον τύπο της ακράτειας. Υπάρχουν πολλές τεχνικές που χρησιμοποιούνται, κυρίως για να θεραπεύσουν την ακράτεια από προσπάθεια και την ακράτεια από βλάβη του σφιγκτήρα μετά από προστατεκτομή, όπως:
- η ανάρτηση του κυστικού αυχένα,
- εγχύσεις γύρω από την ουρήθρα με κολλαγόνο και άλλα αδρανή υλικά και, κυρίως,
- ο τεχνητός σφιγκτήρας, όπως προαναφέρθηκε, μια συσκευή που τοποθετείται γύρω από την ουρήθρα και τη χειρίζεται εξωτερικά ο ασθενής με παρά πολύ καλά αποτελέσματα, στα χέρια όμως έμπειρων σε αυτή την επέμβαση ουρολόγων.
Συνοψίζοντας θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε 10 ανησυχητικά σημεία που θα πρέπει ο ασθενής να επισκεφθεί τον γιατρό του:
- Απώλεια ούρων, που τον εμποδίζει στις καθημερινές δραστηριότητες
- Απώλεια ούρων, που προκαλεί αμηχανία
- Απώλεια ούρων μετά από μια επέμβαση όπως προστατεκτομή κ.λ.π.
- Αδυναμία ή δυσκολία στην ούρηση
- Όταν ουρούμε πιο συχνά από πριν χωρίς να έχουμε κάποια εμφανή ουρολοίμωξη
- Όταν αισθανόμαστε ότι θέλουμε να τρέξουμε στην τουαλέτα και δεν μπορούμε να το αναβάλλουμε και, μάλιστα, μέχρι να φθάσουμε έως εκεί έχουμε κάποιες απώλειες ούρων.
- Πόνο στην περιοχή της κύστης ή πόνο κατά την ούρηση
- Συχνές ουρολοιμώξεις
- Προοδευτική μείωση της ακτίνας των ούρων με ή χωρίς αίσθημα ότι δεν αδειάζει εντελώς η κύστη μας μετά από κάθε ούρηση
- Ανωμαλίες στην ούρηση μετά από μια νευρολογική πάθηση, όπως ένα εγκεφαλικό επεισόδιο ή σκλήρυνση κατά πλάκας.