Νόσος Αλτσχάϊμερ: από τα συμπτώματα στη διάγνωση

Άνοια είναι ο όρος, που περιγράφει την προοδευτική έκπτωση των διανοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου σε ένα ευρύ φάσμα λειτουργιών, όπως είναι η μνήμη, ο λόγος, οι εκτελεστικές λειτουργίες, η κατασκευαστική ικανότητα, η ικανότητα προσανατολισμού και αντίληψης εν γένει του περιβάλλοντος. Στο σημείο αυτό, θεωρώ ότι πρέπει να διευκρινίσουμε ποια είναι η διαφορά μεταξύ άνοιας και νοητικής υστέρησης. Στη νοητική υστέρηση η ανεπάρκεια των ανωτέρω λειτουργιών ακολουθούν το άτομο από τη γέννησή του συνήθως, καθώς αυτές δεν έφτασαν ποτέ να αναπτυχθούν στο επίπεδο του φυσιολογικού. Αντιθέτως, στα σύνδρομα της άνοιας ο ασθενής χάνει προοδευτικά δεξιότητες, που είχε πλήρως αναπτύξει.
Κάτι που είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό είναι ότι, όταν μιλούμε για άνοια, δεν περιγράφουμε τη νόσο του Alzheimer, αλλά ένα σύνδρομο, το οποίο μπορεί να προκύψει από περισσότερα από 50 νοσήματα. Απλά, η νόσος του Alzheimer είναι το συνηθέστερο αίτιο, που προκαλεί άνοια. Έτσι, έχει υπολογισθεί ότι η νόσος του Alzheimer ευθύνεται για το 60% όλων των περιπτώσεων άνοιας σε ασθενείς άνω των 65 ετών.
Η διάγνωση της νόσου του Alzheimer απαιτεί, καταρχήν, τη λήψη ενός λεπτομερειακού ιστορικού από τον υπεύθυνο νευρολόγο. Πυρηνικό σύμπτωμα της νόσου αποτελεί η διαταραχή της μνήμης, δηλαδή της ικανότητας εκμάθησης νέων πληροφοριών ή ανάκλησης παλαιότερων πληροφοριών. Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι η μεμονωμένη έκπτωση της μνήμης αποτελεί αρκετά συχνό σύμπτωμα σε «φυσιολογικούς» ηλικιωμένους, απλά σε αυτούς δεν υπάρχουν ελλείμματα και σε άλλους τομείς της νόησης ή μείωση της κοινωνικής τους λειτουργικότητας.
Έτσι, οι ασθενείς με νόσο Alzheimer θα εκδηλώσουν επιπλέον και διαταραχή του λόγου, μειωμένη ικανότητα πραγματοποίησης κινητικών δραστηριοτήτων, αδυναμία αναγνώρισης προσώπων ή αντικειμένων, καθώς και προβλήματα στον σχεδιασμό και την αφαιρετική σκέψη. Όλη αυτή η συμπτωματολογία έχει σταδιακή έναρξη και συνεχή επιδείνωση, με συνέπεια το άτομο να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις εργασιακές, διαπροσωπικές και κοινωνικές του σχέσεις.
Κομβικό σημείο στη διάγνωση της νόσου του Alzheimer αποτελεί ο αποκλεισμός άλλων παθήσεων του νευρικού συστήματος (π.χ. αγγειακή νόσος, υδροκέφαλος, νεοπλάσματα κ.α.) ή συστηματικών διαταραχών (π.χ. θυρεοειδική νόσος, ανεπάρκεια βιταμίνης Β12, ηλεκτρολυτικές διαταραχές κ.α.), που μπορούν να προκαλούν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου του Alzheimer. Συνεπώς, ο αποκλεισμός αυτών των καταστάσεων απαιτεί τη διενέργεια αιματολογικών και απεικονιστικών (αξονική, μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου) εξετάσεων σε κάθε άτομο που εκδηλώνει αυτά τα συμπτώματα. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι οι εξετάσεις μπορεί να εντοπίσουν κάποια αιτία άνοιας, που είναι δυνητικά θεραπεύσιμη, όπως για παράδειγμα άνοια σε έδαφος λοίμωξης από HIV.
Παράλληλα με τα συμπτώματα από τη διανοητική σφαίρα, οι ασθενείς με τη νόσο εμφανίζουν σε υψηλά ποσοστά ψυχιατρικές διαταραχές, οι οποίες συχνά συνιστούν τις πιο εμφανείς και δύσκολα αντιμετωπίσιμες εκδηλώσεις. Παραδείγματα αποτελούν η απάθεια, η ψυχοκινητική διέγερση ενίοτε συνοδευόμενη από επιθετικότητα, το άγχος, η κατάθλιψη, οι ψευδαισθήσεις, οι παρανοϊκές ιδέες, η μείωση των αναστολών και, τέλος, η διαταραχή του ύπνου. Προσωπικά, έχω κληθεί αρκετές φορές να εξετάσω άρρωστο μεγάλης ηλικίας, ο οποίος πιστεύει ότι απειλείται από πρόσωπα που βλέπει στην τηλεόραση, ή που βρίσκεται καθ όλη τη διάρκεια της νύχτας σε φάση διέγερσης και παραληρήματος. Αυτές οι ψυχιατρικές διαταραχές προκαλούν μεγάλου βαθμού ψυχικό φορτίο στους ανθρώπους, που φροντίζουν τους ασθενείς.
Τέλος, όσον αφορά την πρόγνωση της νόσου του Alzheimer, οι διαθέσιμες μελέτες έχουν δείξει ότι η μέση τιμή του χρόνου επιβίωσης είναι τα 5-8 έτη. Τα διαθέσιμα φάρμακα, που χορηγούμε στους ασθενείς, βελτιώνουν μεν παροδικά κάποια από τα συμπτώματα (νοητικά, ψυχιατρικά ή καθημερινή λειτουργία), αλλά δεν μπορούν να τροποποιήσουν τη λεγόμενη φυσική ιστορία της νόσου, δηλαδή να καθυστερήσουν τη διάγνωση ή την εξέλιξη της εκφυλιστικής διεργασίας.

Photo: Liljevalchs Vårsalong 2016 by gula08 is licensed under CC BY-ND 2.0