Το άγχος αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε στρεσογόνα γεγονότα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως, γίνεται πολύ έντονο και το άτομο δυσκολεύεται να το διαχειριστεί, ενώ στην πιο χρόνια μορφή του το άτομο ταλαιπωρείται και δυσκολεύεται να αντεπεξέλθει ακόμη και στις καθημερινές του δραστηριότητες. Η υπερβολική ανησυχία , οι υπερβολικές προσδοκίες από τον εαυτό και οι αρνητικές σκέψεις αποτελούν τα συνηθέστερα συμπτώματα υπερβολικού άγχους. Συχνά συνοδεύονται και με σωματικές αντιδράσεις όπως πονοκέφαλους, στομαχικές κράμπες, μυική ένταση, προβλήματα στον ύπνο και αλλεργικά συμπτώματα.
Ο κάθε ένας μας έχει βιώσει άγχος σε κάποια φάση της ζωής του, ειδικά στις εποχές που διανύουμε. Άγχος για τις εξετάσεις, για κάποια συνέντευξη σε δουλειά, για οικονομικά θέματα κλπ. Σε τέτοιες περιόδους τα συναισθήματα του άγχους είναι απολύτως φυσιολογικά. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που δυσκολεύονται υπερβολικά να ελέγξουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους. Τα συναισθήματα άγχους τούς κατακλύζουν συνεχώς με την μορφή αρνητικών σκέψεων ή/και φοβιών για το παρόν και το μέλλον και είναι τόσο επίμονα και έντονα, που συχνά επηρεάζουν και την καθημερινή ζωή τους.
Το άγχος σε προχωρημένη ηλικία έχει χαρακτηριστεί ως ο «σιωπηλός γίγαντας» των δυσκολιών, που ταλαιπωρούν το άτομο. Σύμφωνα με πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα του ADAA (anxiety and depression association of America) το άγχος μειώνεται καθώς μεγαλώνουμε. Ωστόσο, κάτι τέτοιο φαίνεται να μη σκιαγραφεί την πραγματική εικόνα των ανθρώπων στην τρίτη ηλικία. Πώς εξηγείται όμως αυτό σύμφωνα με τις πρόσφατες μελέτες γύρω από το άγχος; Οι ειδικοί εξηγούν ότι οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας τείνουν να δίνουν προτεραιότητα σε σωματικά συμπτώματα που τους ταλαιπωρούν και συχνά αποφεύγουν να δώσουν σημασία σε θέματα ψυχικής υγείας και υποτιμούν την σημασία αυτών. Συχνά, δε, συνδέουν τα οργανικά συμπτώματα με την ψυχολογική τους διάσταση. Έτσι, δε δηλώνουν και δεν καταγράφουν τα συμπτώματα άγχους τους, δεν παραπονιούνται γι’ αυτά σε οικείους και γιατρούς και τα ερμηνεύουν ως απλές σωματικές ενοχλήσεις, με αποτέλεσμα να τα υποτιμούν και να τα υπομένουν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δε βιώνουν άγχος και ότι αυτό δεν επηρεάζει την ψυχική και οργανική τους υγεία. Απλά, τείνουν να μην το αναγνωρίζουν ως άγχος.
Το άγχος είναι παρόν τόσο σε μικρότερη όσο και σε μεγαλύτερη ηλικία και μοιάζει να μη συνδέεται άμεσα με αυτήν. Σύμφωνα με κάποιες έρευνες έχει βρεθεί ότι το άγχος εμφανίζεται και κορυφώνεται μεταξύ των ηλικιών 18 – 40. Ενώ άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το άγχος τείνει να εμφανίζεται εντονότερο στην ηλικία των 50 ετών. Συχνά οι ηλικιωμένοι, που ταλαιπωρούνται από αγχώδεις διαταραχές, ταλαιπωρούνταν και όταν ήταν νεότεροι. Επίσης άλλες έρευνες δείχνουν ότι τα ποσοστά άγχους στην ώριμη ηλικία είναι γύρω στο 10 με 20 %, ποσοστό δηλαδή σχεδόν διπλάσιο από τα ποσοστά άνοιας (8%).
Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι ηλικίες άνω των 60 ετών αγνοούν και παραβλέπουν τα συμπτώματα ή/και δεν είχαν φροντίσει ποτέ στο παρελθόν, όσο ήταν νεότεροι, να τα αντιμετωπίσουν. Όμως, μολονότι το υπερβολικό άγχος δημιουργεί δυσκολίες και ταλαιπωρεί την ψυχική υγεία των ανθρώπων, στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας συνδέεται και με επιπρόσθετα επιβαρυντικά θέματα. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι σε ηλικίες άνω των 60 ετών το αδιαχείριστο άγχος επιβαρύνει τη σωματική υγεία και μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Οι συναισθηματικοί παράγοντες φαίνεται να παρεμβαίνουν και να επηρεάζουν και τη μνήμη των ηλικιωμένων: εφόσον ένα μεγάλο τμήμα της ψυχικής μας ενέργειας ξοδεύεται στην προσπάθεια να διαχειριστεί ο οργανισμός το άγχος, είναι σχεδόν αδύνατο να μείνουν αποθέματα, για να λειτουργήσουν ομαλά και οι υπόλοιποι γνωστικοί μηχανισμοί όπως πχ η μνήμη, η προσοχή και η συγκέντρωση.
Είναι γνωστό πλέον ότι συναισθηματικοί παράγοντες συνδέονται συχνά με προβλήματα υγείας μέσω μιας αμφίδρομης διαδικασίας. Για παράδειγμα , η αρρώστια ενός αγαπημένου προσώπου προκαλεί ψυχολογικό στρες στον ίδιο και στον άνθρωπό του. Έπειτα αυτό κάνει το άτομο πιο επιρρεπές στην ασθένεια κάτι που με την σειρά του αυξάνει το άγχος και επηρεάζει την ψυχολογική του ευεξία. Το ψυχολογικό άγχος συχνά, αν και αποτελεί μη οργανικό παράγοντα, φαίνεται να επηρεάζει τον οργανισμό ποικιλοτρόπως.
Το ψυχολογικό στρες αποτελεί μια συναισθηματική κατάσταση όπου αρνητικές σκέψεις και αρνητικά συναισθήματα δημιουργούν μια αίσθηση στο άτομο ότι οι καταστάσεις το υπερβαίνουν και το ίδιο αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτές. Συνήθως αυτή η ψυχολογική πίεση εμφανίζεται, όταν το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί, νιώθει πιεσμένο και ανήμπορο (χωρίς απαραίτητα να είναι). Πολλές φορές οι εξωτερικές συνθήκες λειτουργούν επιπρόσθετα. Έτσι η ανεργία, η ασθένεια, η απώλεια (προσώπων, υγείας αλλά και άλλων πραγμάτων που έχουν αξία για το άτομο) αποτελούν στρεσογόνους παράγοντες. Η έκθεση σε αυτούς έχει επιπτώσεις στα συναισθήματα, στις σκέψεις και στη συμπεριφορά του ατόμου.
Στα ηλικιωμένα άτομα το άγχος μπορεί να συνδέεται με τη διαδικασία της ωρίμανσης και του μεγαλώματος. Μεγάλο άγχος βιώνουν οι άνθρωποι στην ώριμη ηλικία απέναντι σε θέματα που σχετίζονται με την υγεία. Συχνά γεννιέται ο φόβος κάποιου ξαφνικού ατυχήματος και τραυματισμού, όταν το άτομο έχει υποφέρει από κάποιο ξαφνικό συμβάν στο παρελθόν (ή από τον φόβο μήπως χτυπήσει ξανά). Επικρατεί, επίσης, η αγωνία να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις. Επιβαρυντικός παράγοντας είναι και το γεγονός ότι αναγκάζονται να εξαρτώνται από άλλους, αισθάνονται μόνοι και σκέψεις θανάτου συχνά τους ταλαιπωρούν.
Στους ηλικιωμένους ανθρώπους το ψυχολογικό αυτό στρες επιπρόσθετα καταβάλλει και τους γνωστικούς μηχανισμούς του ατόμου, επιδρά δηλαδή και στον οργανισμό του ατόμου. Έτσι, λειτουργίες όπως η συγκέντρωση, η προσοχή , η μνήμη και η κρίση παρεμποδίζονται. Το άτομο απογοητευμένο στρέφεται στον εαυτό του και αισθάνεται ανεπάρκεια και πτώση των ικανοτήτων του, γεγονός που ενδυναμώνει το ψυχολογικό άγχος και την πίεση.
Πολύ συχνά το άγχος, αυτός ο σιωπηλός γίγαντας, κρύβεται πίσω από συμπεριφορές, όπως την κατάχρηση αλκοόλ ή/και τη μανιώδη επιθυμία και εθισμό στο τσιγάρο. Επίσης, η έντονη ενασχόληση με το φαγητό και η υπερφαγία αποτελούν άλλη μια συμπεριφορά, που υποδηλώνει άγχος το οποίο το άτομο δεν αναγνωρίζει αλλά εκτονώνει σε μια υπερβολική ενασχόληση. Αυτοί είναι τρόποι, που εφευρίσκει κανείς στην προσπάθειά του να αντέξει τα συναισθήματά του. Στην πραγματικότητα, όμως, αποτελούν επικίνδυνες συμπεριφορές που ενισχύουν το άγχος, γιατί επιβαρύνουν τον οργανισμό και δε φροντίζουν καθόλου τις πραγματικές ανάγκες του.
Αν το άγχος σου σε καταβάλει σε τόσο μεγάλο βαθμό που επηρεάζεται η καθημερινότητα σου, αν δυσκολεύεσαι να το διαχειριστείς και ταλαιπωρείσαι ή αν παρατηρείς ότι κάποιος συγγενής σου ταλαιπωρείται από συμπτώματα άγχους, τότε θα είναι χρήσιμο να απευθυνθείς σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας και να συζητήσεις μαζί του τη θεραπεία επιλέγοντας ανάμεσα στην ψυχοθεραπεία και τη φαρμακοθεραπεία ή σε συνδυασμό και των δύο.
Πηγές:
The Silent Geriatric Giant: Anxiety Disorders in Late Life. Keri-Leigh Cassidy, MD; Neil A. Rector, PhDGeriatrics and Aging. 2008;11(3):150-156.
Θέματα Γηροψυχολογίας και Γεροντολογίας. Επιμέλεια Αναστασία Κωσταρίδου -Ευκλείδη. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Ψυχολόγος, MSc – Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια
Photo: From Ugolino and his Sons by Jill is licensed under CC BY 2.0