Με τον όρο γνωστική έκπτωση αναφερόμαστε στην έκπτωση, που αφορά κάποια ή κάποιες από τις γνωστικές μας λειτουργίες, δηλαδή τη μνήμη, την προσοχή, την ταχύτητα επεξεργασίας, τη γλώσσα, τις εκτελεστικές λειτουργίες και τις οπτικοχωρικές και κατασκευαστικές ικανότητες. Είναι γνωστό πως η γήρανση συνοδεύεται από ποικίλες αλλαγές: σωματικές, γνωστικές, ψυχολογικές. Κάποιες από αυτές είναι αναμενόμενες και αποτελούν κομμάτι της «φυσιολογικής γήρανσης» και άλλες είναι αποτέλεσμα νοσολογικών καταστάσεων (π.χ. του κεντρικού νευρικού συστήματος, όπως οι άνοιες). Θέμα του παρόντος άρθρου είναι οι αρνητικές αλλαγές στις γνωστικές λειτουργίες, που συμβαίνουν ως συνέπεια του φυσιολογικού γήρατος και, ως εκ τούτου, δεν οφείλονται σε κάποια ιατρική παθολογία. Η κατανόηση των φυσιολογικών αλλαγών, που συνδέονται με το γήρας, είναι σημαντική, καθώς βοηθάει στη διάγνωση και αντιμετώπιση των παθολογικών καταστάσεων. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι αλλαγές κατά το φυσιολογικό γήρας δε διαταράσσουν τη λειτουργικότητα του ατόμου, δηλαδή την ικανότητά του να εκτελεί καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. αυτοεξυπηρέτηση, λήψη φαρμάκων, διαχείριση χρημάτων). Σε περίπτωση που τυχόν αλλαγές εκδηλώνονται σε βαθμό που καθιστούν το άτομο ανίκανο να εκτελεί τις καθημερινές του δραστηριότητες, τότε θα πρέπει να διερευνηθεί το ενδεχόμενο κάποιας άνοιας ή άλλης παθολογικής κατάστασης. Παρακάτω αναφέρονται οι 6 γνωστικοί τομείς και οι αλλαγές, που πρέπει ή όχι να αναμένουμε περίπου μετά το 65ο έτος της ηλικίας μας.
Μνήμη
Τα προβλήματα μνήμης είναι τα πιο συχνά προβλήματα, για τα οποία παραπονιούνται οι ηλικιωμένοι. Ωστόσο, η μνημονική ικανότητα δεν παρουσιάζει έκπτωση σε όλες τις εκφάνσεις της. Πιο συγκεκριμένα, ενώ επηρεάζεται η ικανότητα να ανακαλέσουμε ελεύθερα πληροφορίες από τη μνήμη, όταν δεν υπάρχει κάποια βοηθητική ένδειξη (π.χ. τη λίστα με τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ), παραμένει σταθερή η ικανότητα να αναγνωρίζουμε αν οι πληροφορίες που μας δίνουν είναι σωστές ή λάθος (π.χ. ερωτήσεις τύπου ναι/όχι για τα πράγματα που ήταν στη λίστα). Επίσης, ενώ επηρεάζεται η ικανότητά μας να θυμόμαστε πώς, πού ή από ποιον μάθαμε κάτι (π.χ. έμαθα κάτι από την τηλεόραση ή από τον φίλο μου), παραμένει σταθερή η ικανότητα να θυμόμαστε τη σωστή ακολουθία παρελθοντικών γεγονότων (π.χ. πρώτα πήγα στο περίπτερο και μετά είδα τη φίλη μου). Τέλος, η ικανότητά μας να θυμηθούμε να κάνουμε κάτι στο μέλλον (π.χ. να πάρω το φάρμακο το βράδυ) επηρεάζεται με την ηλικία, ενώ η διαδικαστική μνήμη για το πώς κάνω κάτι (π.χ. ποδήλατο) παραμένει διατηρημένη.
Προσοχή
Με τον όρο «προσοχή» αναφερόμαστε στη λειτουργία εκείνη, που μας επιτρέπει να εστιάζουμε και να συγκεντρωνόμαστε σε ένα ή περισσότερα ερεθίσματα. Τα πιο απλά έργα είναι αυτά, που απαιτούν την εστίαση της προσοχής σ΄ ένα ερέθισμα και τη διατήρησή της σε αυτό (π.χ. παρακολούθηση εκπομπής στην τηλεόραση). Σε αυτά τα έργα η επίδραση της ηλικίας είναι μικρή. Αντιθέτως, σε πιο πολύπλοκα έργα η επίδραση της ηλικίας είναι αισθητή. Στα πολύπλοκα έργα προσοχής περιλαμβάνονται αυτά, στα οποία το άτομο πρέπει να εστιάσει σε ένα ερέθισμα και να αγνοήσει άλλα που μπορεί να τον αποσπούν (π.χ. διάβασμα βιβλίου, ενώ τα παιδιά κάνουν φασαρία), να εκτελεί δύο οι περισσότερες ενέργειες ταυτόχρονα (π.χ. οδήγηση και τηλέφωνο), ή να εναλλάσσει την προσοχή του από ένα έργο σε άλλο (π.χ. η γραμματέας που πρέπει εναλλάξ να στέλνει μηνύματα, να απαντάει τηλέφωνα, να ανοίγει σε πελάτες).
Ταχύτητα επεξεργασίας
Η ταχύτητα επεξεργασίας, δηλαδή η ταχύτητα με την οποία εκτελούνται οι γνωστικές δραστηριότητες, αλλά και οι κινητικές αντιδράσεις, επηρεάζεται σημαντικά ως αποτέλεσμα των αλλαγών που συμβαίνουν κατά το φυσιολογικό γήρας. Η έκπτωση στην ταχύτητα επεξεργασίας ξεκινάει ήδη από την 3η δεκαετία της ζωής και μπορεί να επηρεάζει ποικίλους άλλους γνωστικούς τομείς.
Οπτικοχωρικές και κατασκευαστικές ικανότητες
Αυτές οι λειτουργίες αφορούν στην ικανότητα αντίληψης του χώρου δισδιάστατα ή τρισδιάστατα. Οι οπτικοχωρικές, που περιλαμβάνουν την αντίληψη και αναγνώριση αντικειμένων και προσώπων, την αντίληψη του χώρου και τον υπολογισμό της απόστασης, παραμένουν σταθερές κατά το φυσιολογικό γήρας. Αντίθετα, οι κατασκευαστικές ικανότητες (π.χ. η συναρμολόγηση ενός επίπλου με τη συνένωση των μερών του) φαίνεται να επηρεάζονται αρνητικά από το γήρας.
Γλώσσα
Σε γενικές γραμμές η γλώσσα δεν επηρεάζεται από τη φυσιολογική γήρανση. Μάλιστα, το λεξιλόγιο φαίνεται να αναπτύσσεται, όσο περνούν τα χρόνια. Ωστόσο, μετά τα 70 επηρεάζεται μια υπολειτουργία της γλώσσας: η ικανότητα εύρεσης της κατάλληλης λέξης για την κατονομασία ενός αντικειμένου.
Εκτελεστικές λειτουργίες
Οι εκτελεστικές λειτουργίες είναι οι ανώτερες γνωστικές λειτουργίες, που μας επιτρέπουν να οργανώνουμε, να σχεδιάζουμε, να ελέγχουμε, να είμαστε ευέλικτοι, να σκεφτόμαστε αφηρημένα, να αναστέλλουμε τις αυτόματες αντιδράσεις, όταν δεν είναι πλέον χρήσιμες, και να λύνουμε προβλήματα. Οι ικανότητες αυτές φαίνεται πως είναι ευαίσθητες στις επιδράσεις του φυσιολογικού γήρατος, ειδικά μετά τα 70. Ειδικότερα, η δυσκολία γίνεται μεγαλύτερη όσο πιο καινούργια και διαφορετική είναι η κατάσταση, που καλείται κάποιος να αντιμετωπίσει.
Αντιμετωπίζεται η γνωστική έκπτωση;
Η έρευνα τα τελευταία χρόνια έχει εστιαστεί στην αναζήτηση δραστηριοτήτων, που μπορούν να καθυστερήσουν ή να μειώσουν τις αρνητικές συνέπειες του γήρατος στις γνωστικές λειτουργίες. Τέτοιες δραστηριότητες μπορεί να είναι κοινωνικές, αναψυχής, διανοητικές ή φυσικές. Ο πίνακας, που ακολουθεί, περιλαμβάνει κάποιες από τις σημαντικότερες.
Κοινωνικές δραστηριότητες και δραστηριότητες αναψυχής |
Διανοητικές δραστηριότητες | Φυσικές δραστηριότητες |
Tαξίδια-επίσκεψη σε μουσεία
Συμμετοχή σε εκδηλώσεις Συμμετοχή σε ομάδες |
Υψηλό επίπεδο μόρφωσης
Επάγγελμα με υψηλές Διάβασμα (εφημερίδες, βιβλία) Εκμάθηση μουσικού Επιτραπέζια παιχνίδια, puzzles, |
Τρέξιμο, κολύμπι, περπάτημα
Συμμετοχή σε ομαδικά Κηπουρική Χορός |
Πηγή:
Harada, C. N., Love, M. C. N., & Triebel, K. (2013). Normal cognitive aging. Clinics in geriatric
medicine, 29(4), 737.