Τα γηρατειά είναι μια μετάβαση, μια φυσιολογική διαδικασία καθώς μεγαλώνουμε, ένα ακόμη στάδιο εξελικτικό στη ζωή μας, που όπως κάθε στάδιο έχει να μας προσφέρει και αυτό τη δική του γεύση και μυρωδιά. Αυτή η μετάβαση συνοδεύεται και από φυσιολογικές σωματικές και ψυχικές αλλαγές, όπως τα άσπρα μαλλιά, τη μείωση της αντοχής και της δύναμης. Αυτές οι αλλαγές μας είναι ο φωτεινός σηματοδότης, που μας υπενθυμίζει ότι τα χρόνια έχουν περάσει. Το άγχος θανάτου δε συνδέεται αποκλειστικά με την Τρίτη ηλικία, αλλά συναντάται σε όλα τα ηλικιακά φάσματα. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη τόσο νέους (16-35) όσο και σε ηλικιωμένους (65-92), τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι νέοι εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους συγκριτικά με τους δεύτερους. Το αποτέλεσμα αυτό συνδέεται με τις σκέψεις που συσχετίζουν τον θάνατο οι δύο ομάδες. Οι νέοι συνδέουν τον θάνατο με τον πόνο και την απομόνωση, ενώ οι ηλικιωμένοι με την έλλειψη ελέγχου και την ύπαρξη μεταθανάτιας ζωής.
Τι είναι, όμως, το άγχος θανάτου;
Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στην ψυχολογική διεργασία που βιώνεται από άτομα που νιώθουν άγχος, απογοήτευση, απόρριψη, άρνηση και άλλα αρνητικά συναισθήματα για τον ίδιο τον θάνατο ή τη διαδικασία θανάτου. Το άγχος θανάτου διακρίνεται σε δύο διαστάσεις: α) στο άγχος θανάτου για το γνωστό (γνώση και αποδοχή της ιδέας του θανάτου) και β) στο άγχος θανάτου για το άγνωστο (φόβος αποσύνθεσης του σώματος). Η ένταση του άγχους θανάτου ποικίλλει ανάλογα με την αποδοχή του θανάτου από άτομο σε άτομο.
Σύμφωνα με την Kübler-Ross, η ψυχική διεργασία, που βιώνει το άτομο που πορεύεται προς τον θάνατο, περιλαμβάνει πέντε στάδια:
- Το στάδιο της άρνησης
- Το στάδιο του θυμού
- Το στάδιο της διαπραγμάτευσης
- Το στάδιο της κατάθλιψης
- Το στάδιο της αποδοχής
Τι συντελεί στην αύξηση του άγχους;
- Η αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας
- Η ύπαρξη ιστορικού με ψυχικά προβλήματα
- Οι αδύναμες θρησκευτικές πεποιθήσεις
- Τα χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή
- Η διαμονή σε οίκους ευγηρίας
- Οι κοινωνικές σχέσεις και η διατήρησή τους στο πέρασμα των χρόνων
- Η συνταξιοδότηση
- Η απώλεια προσφιλών προσώπων
- Η απόσυρση από τις καθημερινές συνήθειες
Πώς αντιμετωπίζω το άγχος;
- Με ενεργό συμμετοχή σε κοινωνικά δρώμενα
- Εθελοντική εργασία
- Άσκηση, εφόσον μπορώ
- Να περιβάλλω τον εαυτό μου με φροντίδα και να τον προσέχω
- Να συζητάω τα συναισθήματα μου και τις σκέψεις μου
- Να ενημερώνομαι
- Συμμετοχή σε θρησκευτικά δρώμενα
- ΚΑΠΗ
- Συμμετοχή σε ταξίδια ή συγκεντρώσεις, που διοργανώνει η τοπική εκκλησία ή κοινότητα.
Ο θάνατος κατέχει κεντρική θέση στην ύπαρξή μας . Επανέρχεται πιο έντονα, καθώς μεγαλώνουμε. Αυτό συμβαίνει, γιατί μεγαλώνοντας ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη σύγκρουση ολοκλήρωσης – απόγνωσης καθώς και τον θάνατο φίλων και μελών της οικογένειας, που επιβαρύνει τις σκέψεις μας με αρνητικότητα και απόγνωση.
Ο θάνατος, όμως, δεν είναι κάτι που πρέπει να αφήνουμε στην άκρη, να μην το αγγίζουμε και να μην το συζητάμε σαν τον αποδιοπομπαίο τράγο. Όσο το αφήνουμε στην άκρη, τόσο αφήνουμε και το άγχος να μεγαλώνει, όπως συμβαίνει με τις εκκρεμότητες, που αφήνουμε για αύριο. Αντιθέτως, θα ήταν καλό να του δώσουμε χώρο και να μιλήσουμε για το τι σκεφτόμαστε και πώς νιώθουμε για τον θάνατο. Και αυτό είναι μια αρχή και, όπως όλες οι αρχές, είναι και αυτή δύσκολη.
Cicirelli, V. (2001). Personal Meanings of Death in Older Adults and Young Adults in Relation To Their Fears of Death. Death Studies, 633-683
Kübler-Ross, E. (2005). On Grief and Grieving finding the Meaning of Grief through the five Stages of Loss, Simon & Schuster Ltd, ISBN 0743263448
Μαρία Μαρκαντωνάτου
Κλινική Ψυχολόγος (Γνωσιακό Συμπεριφοριστικό Μοντέλο)
E-mail: maria_markant90@hotmail.com
Photo: A Silent Calling by Alyssa L. Miller is licensed under CC BY 2.0