Η άνοια είναι μια νευρολογική κατάσταση, που εκδηλώνεται με προβλήματα σε μία ή περισσότερες γνωστικές λειτουργίες (π.χ. στη μνήμη, στην προσοχή, στην επίλυση προβλημάτων) και προκαλεί έκπτωση στην καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. H νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας (πάνω από το 60% των περιπτώσεων). Η υψηλή συχνότητα της άνοιας, που οφείλεται στη νόσο Alzheimer, είναι και ο κύριος λόγος που συχνά ο όρος «άνοια» χρησιμοποιείται λανθασμένα ως ταυτόσημος της νόσου αυτής.
Συνήθως, το πρώτο σύμπτωμα που παρατηρείται στη νόσο Alzheimer είναι τα προβλήματα μνήμης. Τα προβλήματα αυτά στα πρώτα στάδια αφορούν κυρίως σε δυσκολία στη μάθηση και διατήρηση νέων πληροφοριών και όχι τόσο την ανάκληση παλιών και καλά εδραιωμένων πληροφοριών. Άλλα συχνά παρατηρούμενα συμπτώματα αφορούν προβλήματα με το λόγο (π.χ. δυσκολία στην εύρεση της κατάλληλης λέξης για την κατονομασία ενός αντικειμένου), τη συμπεριφορά (π.χ. απάθεια, ευερεθιστότητα), τον προσανατολισμό (π.χ. στο χώρο, στο χρόνο), κ.α. Η έναρξη των συμπτωμάτων είναι ύπουλη και τα συμπτώματα επιδεινώνονται βαθμιαία.
Ωστόσο, εκτός από την άνοια τύπου Alzheimer υπάρχουν διάφορες μορφές άνοιας, από τις οποίες κάποιες είναι αναστρέψιμες, ενώ άλλες όχι. Η εξέλιξη της άνοιας που οφείλεται σε αναστρέψιμη αιτία δύναται να σταματήσει με τη σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση, σε αντίθεση με την άνοια που οφείλεται σε μη αναστρέψιμη αιτία, στην οποία η θεραπεία είναι συμπτωματική (δεν σταματάει την εξέλιξη της άνοιας, απλά ανακουφίζει τον ασθενή από κάποια συμπτώματα). Για το λόγο αυτό συνήθως η διαδικασία της διάγνωσης ξεκινάει από την προσπάθεια να αποκλειστεί ή να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη κάποιας αιτίας αναστρέψιμης άνοιας. Σε περίπτωση που οι εξετάσεις αποκλείσουν αυτό το ενδεχόμενο, τότε θα πρέπει να διευκρινιστεί η συγκεκριμένη, μη αναστρέψιμη αιτία άνοιας. Υπολογίζεται πως οι αναστρέψιμες αιτίες άνοιας αποτελούν ποσοστό μικρότερο του 10%.
Στην περίπτωση των μη αναστρέψιμων αιτιών άνοιας, υπάρχει μια προοδευτική (επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου) εκφύλιση των νευρικών κυττάρων στον εγκέφαλο. Δεν υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες που να μπορούν να σταματήσουν την εκφυλιστική αυτή διαδικασία. Οι θεραπείες που εφαρμόζονται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι συμπτωματικές, δηλαδή στοχεύουν στο να ανακουφίσουν τον ασθενή από τα συμπτώματα και όχι να ανακόψουν την εξέλιξη της νόσου. H νόσος Alzheimer είναι μόνο μία από τις πολλές μη αναστρέψιμες αιτίες άνοιας. Στον παρακάτω Πίνακα παρουσιάζονται οι συχνότερες αναστρέψιμες και μη αναστρέψιμες μορφές άνοιες.
| Αναστρέψιμες | Μη αναστρέψιμες |
| Υδροκέφαλος φυσιολογικής πίεσης | Νόσος Alzheimer |
| Μεταβολικές παθήσεις και παθήσεις των ενδοκρινών αδένων (π.χ. ανεπάρκεια Β12 βιταμίνης, νοσήματα θυροειδούς αδένα, υπονατριαιμία, υπερκαλιαιμία, ηπατική και νεφρική δυσλειτουργία) | Αγγειακή άνοια |
| Κατάχρηση αλκοόλ | Άνοια με σωμάτια Lewy |
| Ψυχιατρικές παθήσεις (π.χ. κατάθλιψη) | Μετωποκροταφική άνοια |
| Φάρμακα | Άνοια της νόσου Creutzfeldt-Jacob |
| Όγκοι ή άλλες χωροκατακτητικές εξεργασίες | Άνοιατηςνόσου Parkinson, Parkinson-Plus |
| Λοιμώξεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος (π.χ. ΗVI, σύφιλη) | Άνοια της νόσου Huntington |
Πηγές:
WHO/Dementia , Dementia and Alzheimer’s: What Are the Differences?
Uzun, S., Kozumplik, O., &Folnegović-Šmalc, V. (2011). Alzheimer’s dementia: current data review. Collegium antropologicum, 35(4), 1333-1337.