Η δυσκοιλιότητα είναι μία από τις πιο συχνές γαστρεντερολογικές ενοχλήσεις του γενικού πληθυσμού και κυρίως των ηλικιωμένων, με την επίπτωσή της να κυμαίνεται μεταξύ 15-30%. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την πάροδο της ηλικίας και είναι τρεις φορές συχνότερο στις γυναίκες ηλικίας άνω των 65 χρόνων, ενώ 1 στους 2 ηλικιωμένους άνω των 80 ετών φαίνεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα δυσκοιλιότητας. Παρά το γεγονός οτι η δυσκοιλιότητα δεν είναι φυσιολογική συνέπεια της γήρανσης, η μειωμένη κινητικότητα και άλλες συνυπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση του επιπολασμού της στους ηλικιωμένους ενήλικες.
Ορισμός δυσκοιλιότητας
Ως δυσκοιλιότητα ορίζεται η μείωση της συχνότητας κένωσης του εντέρου σε λιγότερο από τρεις φορές την εβδομάδα και χαρακτηρίζεται από κατακράτηση των κοπράνων στο παχύ έντερο για μεγάλο χρονικό διάστημα, από δυσκολία στην αφόδευση, αποβολή σκληρών κοπράνων, έντονη προσπάθεια αφόδευσης και αίσθημα ατελούς κένωσης.
Ταξινόμηση δυσκοιλιότητας
Η δυσκοιλιότητα διακρίνεται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή.
Η πρωτοπαθής δυσκοιλιότητα δεν οφείλεται σε παθοφυσιολογικές διαταραχές, είναι πιο συχνή και ταξινομείται σε τρεις κατηγορίες:
α) Δυσκοιλιότητα με φυσιολογικό χρόνο διόδου των κοπράνων, η οποία είναι και η πιο συχνή μορφή δυσκοιλιότητας με συμπτώματα όπως δυσκολία στην αφόδευση, μετεωρισμό, σκληρά κόπρανα.
β) Δυσκοιλιότητα βραδείας διόδου των κοπράνων, που οφείλεται σε αδράνεια του παχέος εντέρου, λόγω πρωτοπαθούς διαταραχής της κινητικότητάς του.
γ) Δυσκοιλιότητα αποφρακτικού τύπου, στην οποία παρατηρείται αδυναμία εξόδου των κοπράνων από το ορθό.
Η δευτεροπαθής δυσκοιλιότητα οφείλεται σε παθήσεις όπως :
- Καρκίνος του ορθού ή του σιγμοειδούς
- Επώδυνα σύνδρομα του πρωκτού, όπως οξεία θρόμβωση αιμορροΐδας ή ραγάδα του πρωκτού
- Μεταβολικά νοσήματα, όπως σακχαρώδης διαβήτης, υποθυρεοειδισμός, υπερασβεστιαιμία, υποκαλιαιμία
- Νευρολογικά νοσήματα, όπως νόσος Parkinson, σκλήρυνση κατά πλάκας, εγκεφαλικό επεισόδιο, βλάβες στο νωτιαίο μυελό
- Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
Φυσιολογική λειτουργία αφόδευσης
Η λειτουργία της αφόδευσης γίνεται σε φάσεις. Στην πρώτη φάση το ορθό αρχίζει να γεμίζει με κόπρανα και παρατηρείται μια ήπια επιθυμία για αφόδευση που μπορεί να ανασταλεί εκούσια με τη σύσπαση του έξω σφυκτήρα.
Καθώς το ορθό γεμίζει προοδευτικά με κόπρανα (200-300 ml) και διατείνεται, αρχίζει η επιτακτική έπειξη για αφόδευση. Κατά την αφόδευση χαλαρώνουν οι σφιγκτήρες, ενώ το άτομο προκαλεί εκούσια και αύξηση της ενδοκοιλιακής πίεσης με σύσπαση των ορθών κοιλιακών μυών και του διαφράγματος που τελικά εξωθεί τα κόπρανα μέσω του πρωκτικού σωλήνα προς τα έξω.
Αίτια δυσκοιλιότητας
Η δυσκοιλιότητα μπορεί να οφείλεται σε πολλά και διαφορετικά αίτια όπως:
- Διατροφικές συνήθειες: μια διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες είναι συχνή αιτία για εμφάνιση δυσκοιλιότητας. Οι φυτικές ίνες είναι συστατικό των τροφών φυτικής προέλευσης, όπως δημητριακά, φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηροί καρποί, οι οποίες δε μεταβολίζονται, περνούν αυτούσιες απο τον γαστρεντερικό σωλήνα και αποβάλλονται με τη μορφή κοπράνων. Οι φυτικές ίνες απορροφούν και
κατακρατούν νερό, βοηθούν στον σχηματισμό μαλακών κοπράνων και στον όγκο των κενώσεων. - Μη ικανοποιητική πρόσληψη υγρών: το νερό και τα ροφήματα αυξάνουν τον όγκο του νερού στο έντερο, με αποτέλεσμα την αύξηση του όγκου των κοπράνων και τη βελτίωση της υφής τους. Μειωμένη πρόσληψη υγρών οδηγεί σε αφυδάτωση και σκληρότερα κόπρανα.
- Έλλειψη φυσικής δραστηριότητας: η έλλειψη σωματικής άσκησης και η καθιστική ζωή μπορεί να οδηγήσουν σε δυσκοιλιότητα, χωρίς όμως να είναι ακόμη γνωστός ο τρόπος.
- Χρήση φαρμάκων: η χρήση φαρμάκων, όπως αντικαταθλιπτικά, οπιοειδή, αντιυπερτασικά, αναλγητικά, αντιχοληνεργικά, συμπλήρωματα σιδήρου μπορεί να ευθύνονται για την εμφάνιση δυσκοιλιότητας.
- Αυξημένη και χρόνια χρήση καθαρτικών: η χρόνια χρήση καθαρτικών μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια δυσκοιλιότητα, καθώς ο οργανισμός σταδιακά εθίζεται, το έντερο εξοικιώνεται και η κινητικότητά του εξαρτάται απο τη χρήση αυτών. Συνήθως απαντάται σε ηλικιωμένα άτομα.
- Ιστορικό χρόνιων παθήσεων: η δυσκοιλιότητα αποτελεί συχνό σύμπτωμα σε νοσήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης, θυρεοειδοπάθειες, οστεοπόρωση (λόγω λήψης σκευασμάτων ασβεστίου), νευρολογικές διαταραχές, νόσος Parkinson, ψυχογενής ανορεξία, ανατομικές και λειτουργικές διαταραχές της ορθοπρωκτικής περιοχής, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.
- Αγνόηση της έπειξης για αφόδευση: η αναβολή της τάσης για αφόδευση, λόγω συνθηκών εργασίας ή διαβίωσης, μπορεί να οδηγήσει στη σταδιακή εμφάνιση δυσκοιλιότητας.
Διάγνωση
Για τη διερεύνηση της δυσκοιλιότητας συνήθως αρκεί η λήψη του ιατρικού ιστορικού και ελάχιστες διαγνωστικές εξετάσεις, όπως φυσική εξέταση και αιματολογικός έλεγχος ( όπως για ασβέστιο, θυρεοειδικές ορμόνες). Σπάνια απαιτείται εξειδικευμένος συμπληρωματικός έλεγχος και γίνεται σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, άτομα που
αναφέρουν αλλαγές στις κενώσεις τους και σε όσους θεωρεί ο ιατρός ότι είναι απαραίτητο.
Διατροφική αντιμετώπιση δυσκοιλιότητας
- Ακολουθείστε ένα διαιτολόγιο πλούσιο σε φυτικές ίνες. Οι φυτικές ίνες ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με τη διαλυτότητά τους, σε διαλυτές και αδιάλυτες. Καλές πηγές διαλυτών φυτικών ινών είναι η βρώμη, τα φρούτα, τα λαχανικά και τα όσπρια, ενώ αδιάλυτες φυτικές ίνες περιέχονται σε τροφές όπως ξηροί καρποί, δημητριακά και ψωμί ολικής άλεσης. Η καθημερινή πρόσληψη 20-35 γρ. σε φυτικές ίνες βοηθάει στο σχηματισμό μαλακών κοπράνων, γεγονός που επιτρέπει την ομαλή προώθησή τους προς τα έξω από το μυϊκό τοίχωμα του κόλου. Η ανταπόκριση σε μια δίαιτα πλούσια σε φυτικές ίνες, στα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα δυσκοιλιότητας, ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή και μπορεί να χρειαστεί διάστημα
μερικών εβδομάδων ή και μηνών. - Εισάγετε σταδιακά τις φυτικές ίνες στο καθημερινό σας διαιτολόγιο, ξεκινώντας αρχικά με τροφές χαμηλής περιεκτικότητας (όπως πορτοκάλι, κουνουπίδι, ψωμί ολικής άλεσης) και εν συνεχεία εισάγοντας τροφές με υψηλό περιεχόμενο φυτικών ινών (όπως φακές, αγκινάρες, δημητριακά τύπου all bran), καθώς η απότομη αύξησή τους ενδέχεται να προκαλέσει πρήξιμο ή αίσθημα μετεωρισμού.
- Αποφύγετε τις στερητικές δίαιτες κάτω των 1000 θερμίδων, καθώς η μη επαρκής ποσότητα τροφής και η απουσία σημαντικών θρεπτικών συστατικών μπορεί να συμβάλει στην εμφάνιση δυσκοιλιότητας.
- Προσπαθήστε να ενυδατώνεστε επαρκώς. Καταναλώνετε τουλάχιστον 1,5-2 λίτρα νερού ημερησίως, ιδιαίτερα μετά την κατανάλωση αδιάλυτων φυτικών ινών και αυξήστε την πρόσληψη χυμών και υδαρών φαγητών όπως σούπες. Είναι σημαντικό η συνήθεια για επαρκή κατανάλωση υγρών να αρχίσει από τη νεαρή ακόμη ηλικία και να συνεχιστεί καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής.
- Καταναλώστε καθημερινά άφθονα φρούτα και λαχανικά. Προτιμήστε ολόκληρα φρούτα με τη φλούδα, όπως μήλα, φρούτα πλούσια σε φυτικές ίνες όπως ακτινίδια, καρπούζι, φράουλες, σμέουρα, ροδάκινο, αποξηραμένα όπως δαμάσκηνα, βερίκοκα και σύκα, καθώς και χυμούς φρούτων και λαχανικών. Συνοδεύετε πάντα το γεύμα σας με μια σαλάτα με φρέσκα ή βραστά λαχανικά, όπως μαρούλι, μπρόκολο, κουνουπίδι,
χόρτα. - Προσπαθήστε να καταναλώνετε όσπρια και λαδερά 3-4 φορές την εβδομάδα, κυρίως φακές, φασόλια, αρακά, φασολάκια, ενώ, αν αντιμετωπίζετε πρόβλημα με το βάρος σας, περιορίστε την ποσότητα του ελαιολάδου κατά το μαγείρεμα.
- Εισάγετε στη διατροφή σας τροφές πλούσιες σε προβιοτικά, όπως γιαούρτι, κεφίρ και εμπλουτισμένα γαλακτοκομικά προϊόντα. Οι προβιοτικοί οργανισμοί που βρίσκονται σε αυτά συμμετέχουν στη διατήρηση της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας, βοηθώντας στην καλή λειτουργία του εντέρου, στον χρόνο διόδου και στη
συνοχή των κοπράνων.
Πρακτικές συμβουλές
- Προσπαθήστε να είστε δραστήριοι. Φαίνεται οτι μια ήπια σε ένταση άσκηση της τάξης των 30-40 λεπτών 3-4 φορές την εβδομάδα, βελτιώνει το δείκτη ποιότητας ζωής των ασθενών με σύμπτωμα τη δυσκοιλιότητα. Μελέτη των Dukas και συνεργατών, σε 62.000 γυναίκες έδειξε ότι ήπια άσκηση με συχνότητα 5-6 φορές την εβδομάδα μπορεί να μειώσει την εμφάνιση δυσκοιλιότητας, έως και 35%.
- Όταν νιώθετε την ανάγκη για αφόδευση, μην αναβάλλετε τη χρήση της τουαλέτας και μην καταπιέζετε το αντανακλαστικό της κένωσης. Φροντίστε να έχετε επαρκή χρόνο και δυνατότητα απομόνωσης κατά τη διαδικασία αυτή.
- Αποφύγετε τη χρήση καθαρτικών φαρμάκων χωρίς τη συμβουλή γαστρεντερολόγου, καθώς κάποια εξ αυτών οδηγούν μακροχρόνια σε αδράνεια του εντέρου και μειωμένη δράση.
Η δυσκοιλιότητα αποτελεί μια από τις πιο συχνές διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος, η οποία όμως μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ποιότητα ζωής των πασχόντων. Θα πρέπει να γίνει σωστή αξιολόγηση των συμπτωμάτων και της παθοφυσιολογίας της δυσκοιλιότητας του κάθε ασθενή, ενώ σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη η εκπαίδευσή του και η εξατομικευμένη αντιμετώπιση του προβλήματος, καθώς η ίδια προσέγγιση μπορεί να μην είναι εξίσου αποτελεσματική για όλους τους ασθενείς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Dov Gandell et al, Treatment of constipation in older people, CMAJ 2013.
2. Dukas L et al, Association between physical activity, fiber intake, and other lifestyle variables and constipation in a study of women. Am J Gastroenterol 2003; 98:1790-6.
3. Gallogos-Orozco et al, Chronic constipation in the elderly. Am J Gastroenterol. 2012; 107(1):18-25.
4. Johannesson E et al, Physical activity improves symptoms in irritable bowel syndrome: a randomized controlled trial. Am J Gastroenterol. 2011;106(5):915-22
5. Nicole C Suares and Alexander C Ford, Prevalence of and Risk Factors for Chronic Idiopathic Constipation in the Community: Systematic Review and Meta-analysis. Am J Gastro. 2011
6. Paw MJ, et al, Effects of resistance and functional-skills training on habitual activity and constipation among older adults living in long-term care facilities: a randomized controlled trial. Chin A BMC Geriatr. 2006; Jul 31;6:9.
7. Rao SS, Constipation: evaluation and treatment of colonic and anorectal motility disorders. Gastroenterol Clin North Am. 2007; 36(3):687-711, x.
Χριστίνα Μαστορή
Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος MPH
Photo: Old English Toilet Paper Holder by macaron*macaron(Est Bleu2007) is licensed under CC BY 2.0