Ντελίριο:μια κατάσταση που αφορά την 3η ηλικία

Το ντελίριο είναι μια ιατρική κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από οξεία ή υποξεία εκδήλωση (αναπτυσσόμενη δηλαδή σε σύντομο χρονικό διάστημα) διαταραχής της συνείδησης και των γνωστικών λειτουργιών. Τα συμπτώματα εκτός του ότι εμφανίζονται σε σύντομο χρονικό διάστημα (κάτι που διαχωρίζει το ντελίριο από τις άνοιες),  παρουσιάζουν διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το ντελίριο αποτελεί συχνή διαταραχή ειδικά σε άτομα μεγάλης ηλικίας και σε άτομα που νοσηλεύονται. Οι γνωστικές δυσκολίες που εμφανίζονται πιο συχνά αφορούν τους εξής γνωστικούς τομείς:

• Εστίασης, διατήρησης, εναλλαγής προσοχής (π.χ. δυσκολία συγκέντρωσης, εύκολη απόσπαση)
• Προσανατολισμού κυρίως ως προς το χρόνο και τόπο, ενώ σπανιότερα ως προς τον εαυτό
• Πρόσφατης μνήμης
• Κατονομασίας αντικειμένων
• Αντίληψης (συνήθως οπτικές ψευδαισθήσεις ή/και παραισθήσεις)
• Κρίσης και επίλυσης προβλημάτων
• Λόγου (π.χ. ασυνάρτητος, αποδιοργανωμένος)

Εκτός από τις γνωστικές δυσκολίες, συχνά παρατηρούνται και συναισθηματικές διαταραχές (π.χ. άγχος, απάθεια, ευφορία, ευερεθιστότητα).

Διαγνωστικά κριτήρια

Τα διαγνωστικά κριτήρια για το ντελίριο περιλαμβάνουν:

• Διαταραχή της συνείδησης, με δυσκολία στην εστίαση, τη διατήρηση ή μετατόπιση της προσοχής.
• Μεταβολή στις γνωστικές λειτουργίες (π.χ. μνήμη, προσανατολισμός, γλώσσα) ή ανάπτυξη αντιληπτικής διαταραχής που δεν εξηγείται καλύτερα από κάποια εξελισσόμενη προϋπάρχουσα άνοια.
• Η διαταραχή αναπτύσσεται σε σύντομο χρονικό διάστημα (ώρες, μέρες) και έχει διακυμάνσεις στη διάρκεια της μέρας.
• Υπάρχει απόδειξη από το ιστορικό, τη φυσική εξέταση ή τα εργαστηριακά ευρήματα ότι οφείλεται σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση, τοξίκωση από ουσίες, χρήση φαρμάκων, στερητικό σύνδρομο ή συνδυασμό.

Υπότυποι

Το ντελίριο ταξινομείται σε τρεις τύπους:

• Ντελίριο με υπερδραστηριότητα: Το άτομο παρουσιάζει αυξημένη ψυχοκινητική δραστηριότητα, που συχνά συνοδεύεται από αναταραχή, επιθετικότητα, ευερεθιστότητα. Το άτομο συχνά αρνείται να συνεργαστεί με το ιατρικό προσωπικό.
• Ντελίριο με υποδραστηριότητα: το άτομο παρουσιάζει μειωμένη ψυχοκινητική δραστηριότητα, που συχνά συνοδεύεται από νωθρότητα και απάθεια. Αυτός ο τύπος συνδέεται με υψηλότερα επίπεδα θνησιμότητας, καθώς είναι δυσκολότερο να διαγνωστεί.
• Ντελίριο μεικτού τύπου: Περιλαμβάνει ασθενείς με φυσιολογική ψυχοκινητική δραστηριότητα, που όμως παρουσιάζουν διαταραγμένη συνείδηση και προσοχή. Εναλλακτικά, μπορεί τα άτομα να παρουσιάζουν διακυμάνσεις στα επίπεδα ψυχοκινητικής δραστηριότητας (εναλλαγή συμπτωμάτων υποδραστηριότητας και υπερδραστηριότητας).

Αιτιολογία

Το ντελίριο διακρίνεται ανάλογα με την αιτιολογία του σε:

• Οφειλόμενο σε γενική ιατρική κατάσταση. Παραδείγματα τέτοιων καταστάσεων αποτελούν οι εξής:
  • Λοιμώξεις: π.χ. εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα, σύφιλη, σηψαιμία
  • Μεταβολικές διαταραχές: π.χ. ηπατική, νεφρική ανεπάρκεια,  υπογλυκαιμία, υπερκαπνία
  • Τραύμα στο κεφάλι
  • Εγκεφαλική αιμορραγία, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, επιληψία, εγκεφαλικός όγκος
  • Υποξία (ανεπαρκής οξυγόνωση)
  • Έλλειψη βιταμινών (π.χ. Β12, θειαμίνη)
  • Μετεγχειρητικές καταστάσεις (π.χ. επέμβαση ανοιχτής καρδιάς)
  • Ενδοκρινικές διαταραχές (π.χ. υποθυρεοειδισμός, υπερθυρεοειδισμός)
• Προκαλούμενο από ουσίες (π.χ. αλκοόλ, κάνναβη, κοκαΐνη), φάρμακα ( π.χ. αναισθητικά, αντιεπιληπτικά, υπνωτικά), τοξίνες (π.χ. εντομοκτόνα, διοξείδιο του άνθρακα). Επίσης, μπορεί να προκληθεί και κατά τη διάρκεια ή σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά από στερητικό σύνδρομο.
• Πολλαπλής αιτιολογίας: Συνυπάρχουν περισσότερες από μία αιτίες. Για παράδειγμα, μπορεί να συνυπάρχουν δύο ιατρικές καταστάσεις ή μία ιατρική κατάσταση και το άτομο να κάνει χρήση ουσιών.

Ντελίριο και άνοια

Λόγω της ποιότητας των δυσκολιών (γνωστικές και συμπεριφορικές δυσκολίες) που εμφανίζονται σε ασθενείς με ντελίριο, αλλά και του ότι το ντελίριο εμφανίζεται πολύ συχνά σε ηλικιωμένους απαιτείται η διαφοροδιάγνωση από την άνοια. Να σημειωθεί ότι είναι πιθανόν να εμφανιστεί ντελίριο και σε άτομα που πάσχουν από άνοια. Σε τέτοια περίπτωση είναι σημαντικό να διαγνωστούν και οι δύο καταστάσεις. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των δύο παθήσεων που βοηθούν στη διαφοροδιάγνωση.

 Πρόγνωση

Το ντελίριο αποτελεί αναστρέψιμη κατάσταση, εάν διαγνωστεί έγκαιρα η αιτία που το προκάλεσε. Ωστόσο, εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, μπορεί να εξελιχθεί σε κώμα ή ακόμα και σε θάνατο.  Για τον λόγο αυτόν, εάν κάποιος παρουσιάζει συμπτώματα που μοιάζουν με αυτά που περιγράφηκαν παραπάνω, θα πρέπει να μεταφερθεί άμεσα στο νοσοκομείο.

Πηγές:

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.

Smith, J., & Seirafi, J. (2011). Delirium and dementia. Textbook of Family  Medicine. 8th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier.

Young, J., & Inouye, S. K. (2007). Delirium in older people. Bmj, 334(7598), 842-846.