Όλα για την Τρίτη Ηλικία
info@gernaoallios.gr

Αποκλήρωση και δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα

Η σχέση μεταξύ γονέων και τέκνων, αλλά και λοιπών συγγενών μεγαλύτερης ηλικίας με άλλα μέλη της ευρύτερης οικογένειας γεννά δικαιώματα εκατέρωθεν όσον αφορά στις μεταξύ τους περιουσιακές και κληρονομικές σχέσεις. Η αποκλήρωση είναι το δικαίωμα που διατηρεί ο διαθέτης – αυτός του οποίου η περιουσία θα διατεθεί μετά τον θάνατο του – να στερήσει από τον κληρονόμο τη νόμιμη μοίρα του, το αναφαίρετο με οποιονδήποτε άλλον τρόπο δικαίωμά του στην περιουσία του θανόντος. Η αποκλήρωση γίνεται με διάταξη τελευταίας βούλησης, δηλαδή με διαθήκη.

Το δικαίωμα στη νόμιμη μοίρα – από την άλλη – είναι το δικαίωμα του νόμιμου κληρονόμου να αξιώσει και να διεκδικήσει το μερίδιό του από την κληρονομία. Αυτό το δικαίωμα μπορεί να του αφαιρεθεί μόνο με τη ρητή αποκλήρωση, όπως θα δούμε αναλυτικά. Διαφορετικά, αν η αποκλήρωση γίνει με άλλους τρόπους, για παράδειγμα προφορικά ή με την εν ζωή μεταβίβαση της περιουσίας σε άλλα πρόσωπα, συγγενικά ή μη, ο νόμιμος μεριδούχος έχει το δικαίωμα να κινηθεί δικαστικά και με μια διαδικασία που λέγεται «μέμψη άστοργης δωρεάς» να διεκδικήσει την περιουσία, που του ανήκει, σύμφωνα με τους κανόνες του κληρονομικού δικαίου.

ΑΠΟΚΛΗΡΩΣΗ

Ο διαθέτης μπορεί για ορισμένους λόγους, που αναφέρονται στον νόμο, να στερήσει τον μεριδούχο από τη νόμιμη μοίρα (αποκλήρωση).  Η αποκλήρωση γίνεται με διάταξη τελευταίας βούλησης. Σε κάθε περίπτωση η αποκλήρωση δεν μπορεί να γίνει χωρίς συγκεκριμένη αιτιολογία. Οι πιθανοί λόγοι που δικαιολογούν και την αποκλήρωση διακρίνονται ανάλογα με τον αν ο διαθέτης – αυτός που κάνει τη διαθήκη δηλαδή – είναι ανιών ή κατιών, δηλαδή αν προηγείται στη σειρά γέννησης ή έπεται (ανιών είναι ο πατέρας σε σχέση με τα παιδιά του, αλλά κατιών σε σχέση με τον δικό του πατέρα κ.ο.κ.).

Λόγοι υπέρ του ανιόντος

Ο  διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον κατιόντα, αν:

  1. επιβουλεύθηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη
  2. προκάλεσε με πρόθεση σωματικές κακώσεις στον διαθέτη ή στον  σύζυγό του, από τον οποίο κατάγεται  ο  κατιών
  3. έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του
  4. αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση που είχε από τον νόμο να διατρέφει τον διαθέτη
  5. ζει βίο άτιμο ή ανήθικο, παρά τη θέληση του διαθέτη. Η αποκλήρωση για τον λόγο αυτόν είναι άκυρη,  αν  ο  κατιών κατά τον θάνατο του διαθέτη είχε οριστικά εγκαταλείψει τον άτιμο ή ανήθικο βίο.

Λόγοι υπέρ του κατιόντος  

Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον γονέα του, αν:

  1. επιβουλεύθηκε τη ζωή του διαθέτη, του συζύγου ή άλλου κατιόντος του διαθέτη
  2. έγινε ένοχος κακουργήματος ή σοβαρού πλημμελήματος με πρόθεση, κατά του διαθέτη ή του συζύγου του
  3. αθέτησε κακόβουλα την υποχρέωση, που είχε από τον νόμο να διατρέφει τον διαθέτη.

Λόγος υπέρ του συζύγου

Ο διαθέτης μπορεί να αποκληρώσει τον σύζυγό του, αν κατά τον χρόνο του θανάτου είχε δικαίωμα να ασκήσει αγωγή διαζυγίου για βάσιμο λόγο αναγόμενο σε υπαιτιότητα του συζύγου του (για παράδειγμα εγκατάλειψη οικογενειακής στέγης κλπ).

Αποκλήρωση για λόγους πρόνοιας

Αν ο μεριδούχος κατιών ζει βίο άσωτο ή είναι καταχρεωμένος, ο διαθέτης  μπορεί είτε να διατάξει με τη διαθήκη να περιέλθει η νόμιμη μοίρα του στους κατιόντες του μεριδούχου κατ’ αναλογία προς τις εξ αδιαθέτου μερίδες τους,  είτε να ορίσει εκτελεστή, για να τη διοικεί, είτε και τα δύο.

Στη διαθήκη πρέπει να αναφέρεται ο λόγος και να λαμβάνεται πρόνοια για τη συντήρηση του μεριδούχου. Εκείνος που επικαλείται τη διάταξη της διαθήκης οφείλει να αποδείξει τον λόγο της.

Η διάταξη δεν ισχύει, αν κατά τον θάνατο του διαθέτη έπαψε να υπάρχει ο λόγος της, εάν δηλαδή ο βίος του μεριδούχου δε θεωρείται πλέον έκκλητος, για παράδειγμα μπορεί να ξεπέρασε το πρόβλημα αλκοολισμού ή να απεξαρτήθηκε από τα ναρκωτικά, τον τζόγο κλπ. Αυτό βέβαια το γεγονός και η απόδειξή του βαρύνει τον μεριδούχο.  Ο λόγος της αποκλήρωσης πρέπει να υπάρχει κατά τον χρόνο που συντάσσεται η διαθήκη και να αναφέρεται ρητά σ’ αυτήν. Εκείνος που επικαλείται την αποκλήρωση οφείλει να αποδείξει τον λόγο της, σε περίπτωση δηλαδή που ο κληρονόμος αξιώσει κληρονομιά και κινηθεί δικαστικά, ο διαθέτης οφείλει να αποδείξει την ύπαρξη του λόγου αποκλήρωσης.

 Αποκλήρωση και συγνώμη

Το δικαίωμα της αποκλήρωσης αποσβήνεται με συγνώμη. Η συγνώμη, που επέρχεται μετά τη διάταξη της  αποκλήρωσης, καθιστά την αποκλήρωση ανίσχυρη. Φυσικά, όταν ο νόμος αναφέρει τη λέξη «συγνώμη», δεν αναφέρεται στη λεκτική έκφραση του όρου, αλλά στην εκτέλεση πράξεων και σε ενέργειες που να αποδεικνύουν την μετάνοια του προσώπου, που ενήργησε με τρόπο βλαπτικό που δικαιολογεί την αποκλήρωση. Σε κάθε περίπτωση, τα ανωτέρω κρίνονται δικαστικά και είναι θέμα απόδειξης. Αυτό σημαίνει ότι ο διαθέτης πρέπει να αποδείξει – αν τελικά μια υπόθεση καταλήξει στις δικαστικές αίθουσες- ότι ο λόγος αποκλήρωσης υπήρχε και ο μεριδούχος οφείλει να αποδείξει ότι έκανε ό,τι μπορούσε, προκειμένου να δείξει έμπρακτη μετάνοια.          

ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΜΕΡΙΔΟΥΧΟΥ ΚΑΙ ΜΕΜΨΗ ΑΣΤΟΡΓΗΣ ΔΩΡΕΑΣ

 Η μοίρα είναι όρος που χρησιμοποιείται στη νομική ορολογία και σημαίνει μερίδιο. Κατά τον Αστικό Κώδικα οι κατιόντες (παιδιά) του κληρονομημένου (θανόντος), καθώς και ο επιζών σύζυγος έχουν δικαίωμα νομίμου μοίρας στην κληρονομιά. Αν δεν υπάρχουν παιδιά, στη θέση τους υπεισέρχονται οι ανιόντες (γονείς) του κληρονομουμένου. Αυτό σημαίνει ότι η μισή περιουσία του κληρονομουμένου πηγαίνει υποχρεωτικά σε αυτούς και ακόμα και με διαθήκη δεν μπορεί ο κληρονομούμενος να τη διαθέσει αλλού. Συνεπώς η «νόμιμη μοίρα» αποτελεί την εκ κληρονομικής περιουσίας μερίδα, την οποία δικαιούται να απαιτήσει ο κατιών, ο σύζυγος ή ο ανιών του κληρονομημένου που, από τη στιγμή που απαιτούν, καλούνται νόμιμοι μεριδούχοι ή «αναγκαίοι κληρονόμοι» ακόμη και παρά τη θέληση του κληρονομημένου. Εξαίρεση υπάρχει, αν ο κληρονομούμενος έχει αποκληρώσει κάποιον από τους αναγκαίους κληρονόμους για τους λόγους που περιοριστικά αναφέρει ο νόμος (τα είδαμε αναλυτικά παραπάνω.). Η ρύθμιση αυτή περί νόμιμης μοίρας αποτελεί εξαίρεση στην κατά τα άλλα κατοχυρωμένη στον νόμο ελευθερία του διατιθέναι, στην ελευθερία δηλαδή του κληρονομουμένου να διαθέσει την περιουσία του όπως θέλει μετά θάνατον και αποσκοπεί στην προστασία της οικογένειας. Ως βάση στον υπολογισμό λαμβάνεται η κατάσταση και η αξία της κληρονομιάς κατά τον χρόνο θανάτου του κληρονομημένου, αφαιρουμένων χρεών, δαπανών κηδείας και απογραφής κληρονομιάς.

Η νόμιμη μοίρα είναι ένα ποσοστό της κληρονομίας, το οποίο υπολογίζεται κάθε φορά κατά περίπτωση και από το οποίο ο διαθέτης δεν έχει το δικαίωμα να αποστερήσει τον κληρονόμο του, παρά μόνο με αποκλήρωση. Κάθε περιορισμός του μεριδούχου από τη διαθήκη, όσο βαρύνει τη νόμιμη μοίρα, και εφόσον δεν δικαιολογείται από την αποκλήρωση, θεωρείται σαν να μην έχει γραφεί.

Σε πολλές περιπτώσεις, και με σκοπό κάποιος να μην επιτρέψει σε ορισμένα συγγενικά πρόσωπα να τον κληρονομήσουν μετά τον θάνατό του, μεταβιβάζει, όσο ακόμα ζει, σε πρόσωπα της επιλογής του τα περιουσιακά του στοιχεία. Αν τα πρόσωπα που είναι κληρονόμοι σύμφωνα με τον νόμο δεν ανήκουν στους αναγκαίους κληρονόμους (παιδιά, σύζυγος, γονείς), τότε δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αν, ωστόσο, υπάρχουν αναγκαίοι κληρονόμοι, τότε αυτοί έχουν το δικαίωμα να προχωρήσουν στη δικαστική διεκδίκηση της νόμιμής τους μοίρας με άσκηση αγωγής μέμψης της άστοργης δωρεάς. Κάθε δωρεά εν ζωή του κληρονομουμένου, η οποία κατά το άρθρο 1831 υπολογίζεται  στην  κληρονομιά,  μπορεί να  ανατραπεί,  εφόσον η κληρονομιά που υπάρχει κατά τον χρόνο του θανάτου του  κληρονομουμένοι δεν επαρκεί, για να καλύψει τη νόμιμη μοίρα. Αν έγιναν διαδοχικές δωρεές, η προηγούμενη είναι δυνατό να προσβληθεί, εφόσον δεν επαρκεί η ανατροπή της μεταγενέστερης. Άρα, συμπερασματικά, αν κάποιος επιθυμεί να αποκληρώσει ένα πρόσωπο, πρέπει με τη σύνταξη διαθήκης να το κάνει ρητά και να επικαλεστεί έναν από τους ανωτέρω λόγους. Από την άλλη, αν κάποιο τέκνο, σύζυγος ή γονείς κληρονομούμενου έχουν αποκλειστεί από τη νόμιμη μοίρα τους, μπορούν προσφεύγοντας στα δικαστήρια να τη διεκδικήσουν.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα ανωτέρω αποτελούν ζητήματα που ενδεχομένως να έχουν εξαιρετικά σοβαρές συνέπειες και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις χωρίς προηγούμενη νομική συμβουλή επί των περιστατικών της κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης.

 

Λιάνα Χαντέ

Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ

e-mail: chanteliana@yahoo.gr

 

 

Λίγα λόγια για μας

«Γερνάω αλλιώς» δε σημαίνει δε γερνάω.
Σημαίνει γερνάω με επίγνωση και αξιοπρέπεια.
Σημαίνει ότι την πείρα και τη σοφία της ζωής δεν τις εγκλωβίζω σε αναμνήσεις, αλλά τις μετουσιώνω σε δράση, στωικότητα, όνειρα, υπομονή, δημιουργία.

Διαβάστε περισσότερα