Αναντίρρητα, η μεγαλύτερη πρόκληση στην τρίτη ηλικία είναι η συνειδητοποίηση του επικείμενου τέλους της ύπαρξης. Ο άνθρωπος μπαίνει σιγά- σιγά σε μια διαδικασία απολογισμού της ζωής και των επιλογών του και κάνει την αυτοκριτική του. Ταυτόχρονα, προσπαθεί να αποδεχτεί και να συμφιλιωθεί, θα λέγαμε, με το βιολογικό τέλος. Σε αυτή τη φάση, μεγάλο ρόλο διαδραματίζει το περιβάλλον, που θα πρέπει να παρέχει τόσο υποστήριξη, όσο και την κατάλληλη ανατροφοδότηση, όταν αυτή ζητηθεί. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τις πιο συνήθεις περιπτώσεις, που θα κληθεί να αντιμετωπίσει κάποιος που έχει έναν δικό του άνθρωπο κοντά στην κατάληξη.
Αρχικά, ένα άτομο στην τρίτη ηλικία είναι απόλυτα λογικό να βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν μεγάλο φόβο θανάτου. Ανεξαρτήτως του αν κάποιος είναι θρήσκος ή μη, εάν πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή ή όχι, όλοι έχουμε ένα άγχος απέναντι στο άγνωστο. Συνεπώς, οι συγγενείς και οι φίλοι θα πρέπει να είναι καλοί ακροατές και να επιτρέψουν στο άτομο να εκφράσει τους φόβους και την αγωνία του. Πολλές φορές σπεύδουμε να σταματήσουμε τους γηραιότερους, όταν μιλούν για τον θάνατο, και να τους επιβεβαιώσουμε πως έχουν και άλλον χρόνο, αλλά αυτό δεν αποτελεί σωστή τακτική. Ίσα-ίσα, εμποδίζουμε τον άλλον να μιλήσει για το ζήτημα που τον απασχολεί και να ανακουφιστεί μέσα από τη συζήτηση. Οι ανησυχίες αυτές είναι λογικές και δικαιολογημένες και δεν πρέπει να στερήσουμε από κανέναν την ευκαιρία να τις εκφράσει. Δευτερευόντως, δεν ασκούμε αρνητική κριτική σε τέτοιες δηλώσεις. Τονίζουμε πως είναι απόλυτα λογικό να φοβάται και να προβληματίζεται κανείς απέναντι σε κάτι τόσο σημαντικό και δεν υπάρχει κανένας λόγος να το κρύβει ή να αποφεύγει να το εκφράσει . Πρόκειται για ένα φαινόμενο που αφορά όλους τους ανθρώπους και αποτελεί ένα μυστήριο για τον καθένα ξεχωριστά, ανεξαρτήτως της ηλικίας που βρίσκεται.
Εν συνεχεία, οι μεγαλύτεροι συχνά προσπαθούν να επανορθώσουν για τα λάθη και τα κακώς κείμενα του παρελθόντος. Δεν είναι σπάνιο ο άνθρωπος που πεθαίνει να θέλει να εξομολογηθεί ή να ζητήσει συγχώρεση απέναντι σε όσους θεωρεί ότι, ίσως, αδίκησε κατά την πορεία της ζωής του. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ώστε να μπορέσει κάποιος να «φύγει» με καθαρή συνείδηση. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε σε τέτοιες περιπτώσεις είναι να ακούσουμε σοβαρά τι έχει να μας πει ο συνομιλητής μας χωρίς να βιαστούμε να δώσουμε καθησυχαστικές απαντήσεις. Πολλές φορές κάνουμε το λάθος να θεωρούμε πως πρέπει να πούμε βολικές αλήθειες στους άλλους, ενώ το μόνο που χρειάζεται είναι ειλικρίνεια. Όταν ένας άνθρωπος μεγαλύτερης ηλικίας απολογείται, δεν το κάνει, για να τον επιβεβαιώσουμε πως τα έκανε όλα σωστά ή για να του τονίσουμε πως ήταν ο ιδανικός γονιός/ σύζυγος/ αδελφός κλπ. Το κάνει, επειδή έχει μετανιώσει για κάποιες επιλογές και ευελπιστεί να οδηγηθεί σε μια προσωπική κάθαρση μέσω της συγχώρεσης. Το ότι κάποιος ανήκει στην τρίτη ηλικία δεν είναι αιτία για ψεύτικα συγχωροχάρτια, ούτε για οίκτο. Οπότε δεν υπάρχει λόγος να διακόψουμε ή να αποφύγουμε τέτοιου είδους συζητήσεις. Το μόνο που αρκεί είναι μια ειλικρινής επικοινωνία και μια προσπάθεια κατανόησης των κινήτρων της άλλης πλευράς.
Τέλος, για να αντισταθμίσουμε τα προηγούμενα, ένας καλός τρόπος να κάνουμε τον άλλον να αισθανθεί όμορφα και ευχάριστα είναι να ενισχύσουμε τη διήγηση παλιών ιστοριών και όμορφων αναμνήσεων. Οι μεγαλύτεροι απολαμβάνουν να εξιστορούν προσωπικές και οικογενειακές ιστορίες και αυτό, πολλές φορές, φαίνεται να κατευνάζει άλλους φόβους και ανησυχίες, που ενδέχεται να υπάρχουν. Μπορούμε να παρακινήσουμε τους γηραιούς να αφηγηθούν τέτοια ευχάριστα ή αστεία περιστατικά και, ακόμα καλύτερα, να τους θυμίσουμε και εμείς κάποια, που έχουμε οι ίδιοι συγκρατήσει.
Είναι πολύ βοηθητικό να υπενθυμίζουμε στα γηραιότερα άτομα τις όμορφες αναμνήσεις που έχουμε μαζί τους. Άλλωστε, όσοι είχαν την τύχη να μεγαλώσουν με γιαγιά και παππού θα γνωρίζουν πόσο μεγάλη χαρά αντλούν εκείνοι από τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Γι΄ αυτόν που φεύγει από τη ζωή δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να ξέρει πως οι κόποι του αναγνωρίστηκαν και πως η παρουσία του είχε θετική επιρροή στο περιβάλλον του.
Ολοκληρώνοντας, η πορεία προς το τέλος είναι μεν δύσκολη, αλλά είναι ένα φυσικό επακόλουθο της ζωής και ως τέτοιο πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Δε χρειάζεται να κάνουμε αυτόν που διανύει αυτή τη φάση να αισθάνεται άβολα, ούτε να κλείνεται στον εαυτό του και να βιώνει μόνος τις ανησυχίες του. Τα γηρατειά είναι κάτι που μας αφορά όλους και όλοι θα περάσουμε κάποια στιγμή από εκεί. Οπότε, ας κάνουμε αυτήν την περίοδο όσο πιο εύκολη και βολική μπορούμε για τους συνανθρώπους μας.
Όλγα Κιμισκίδου
Ψυχολόγος
e-mail: olga_kimi@hotmail.com
Photo: Dreaming (con la testa tra le nuvole) by Gianni Dominici is licensed under CC BY-ND 2.0