Με τον όρο επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες αναφερόμαστε σε νευρολογικές παθήσεις όπως οι εγκεφαλικοί όγκοι, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος (μηνιγγίτιδες, εγκεφαλίτιδες) κλπ. Οι παθήσεις αυτές εμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό στους ηλικιωμένους. Ακόμα, για τις περισσότερες από τις διαταραχές αυτές η μεγάλη ηλικία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου. Τα άτομα με επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες συχνά εμφανίζουν γνωστική εξασθένηση, δηλαδή προβλήματα με τις γνωστικές τους λειτουργίες (π.χ. μνήμης, προσοχής, επίλυσης προβλημάτων).
Ικανότητα του εγκεφάλου για ανάκαμψη μετά από επίκτητη εγκεφαλική βλάβη
Ο εγκέφαλος αποτελεί ένα πολύ εύπλαστο όργανο, που έχει την ικανότητα μετά από κάποιον τραυματισμό να μεταβάλλει τη δομή και τη λειτουργία του. Το πρώτο διάστημα μετά τον τραυματισμό αναμένουμε ότι θα υπάρξει μια περίοδος αυθόρμητης ανάκαμψης, κατά την οποία τα ελλείμματα που εμφανίζει ο ασθενής στην οξεία φάση θα βελτιωθούν ως ένα βαθμό ακόμη και χωρίς παρεμβάσεις. Η περίοδος αυτή διαρκεί 6-12 μήνες. Σε αυτή τη φάση, αλλά και με το πέρας της, μπορούμε να ενισχύσουμε την αυθόρμητη ανάκαμψη εφαρμόζοντας κάποιο πρόγραμμα αποκατάστασης.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την ανάρρωση. Κάποιοι από αυτούς αφορούν σε δημογραφικές μεταβλητές (π.χ. φύλο, ηλικία, εκπαίδευση, προνοσηρό επίπεδο, πολιτισμικό υπόβαθρο), ενώ άλλοι σε παράγοντες σχετικούς με τον τραυματισμό (π.χ. είδος, τοποθεσία και έκταση της βλάβης). Παράγοντες που φαίνεται να βοηθούν σημαντικά την ανάκαμψη είναι το καλό προνοσηρό επίπεδο, το υποστηρικτικό κοινωνικό πλαίσιο, η πρόσβαση στην αποκατάσταση και η μικρή έκταση της βλάβης.
Νευροψυχολογική αποκατάσταση: στόχοι
Η νευροψυχολογική αποκατάσταση είναι ένα σύνολο από παρεμβάσεις σχεδιασμένες, για να βελτιώσουν γνωστικές και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και απευθύνεται σε ασθενείς με επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες. Η επιλογή των παρεμβάσεων βασίζεται στα νεότερα ερευνητικά δεδομένα από τον χώρο της κλινικής νευροψυχολογίας, της γνωστικής επιστήμης και των νευροεπιστημών γενικότερα. Στόχος της εφαρμογής των παρεμβάσεων είναι να αντιμετωπιστούν οι συμπεριφορικές, γνωστικές και συναισθηματικές δυσκολίες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, της καθημερινής λειτουργικότητας (π.χ. στην εργασία, στις διαπροσωπικές σχέσεις), της ανεξαρτησίας και της ασφάλειας του ασθενούς.
Νευροψυχολογική αποκατάσταση: τομείς
Οι βασικοί τομείς της νευροψυχολογικής αποκατάστασης είναι η γνωστική αποκατάσταση, η ψυχοεκπαίδευση, η ψυχοθεραπεία-συμβουλευτική, η επαγγελματική αποκατάσταση και η εκμάθηση δεξιοτήτων αυτόνομης διαβίωσης.
Στη γνωστική αποκατάσταση στοχεύουμε μέσω διαφόρων παρεμβάσεων στη βελτίωση της επίδοσης σε γνωστικά έργα μέσω νοητικών ασκήσεων, εκμάθησης στρατηγικών και εφαρμογής αλλαγών στον χώρο του ασθενούς.
Στην ψυχοεκπαίδευση ενημερώνουμε τον ασθενή και την οικογένειά του για τα χαρακτηριστικά της πάθησης (π.χ. συμπτώματα, πρόγνωση), ώστε να τους βοηθήσουμε να κατανοήσουν και να προσαρμοστούν στις αλλαγές.
Στην ψυχοθεραπεία και τη συμβουλευτική στοχεύουμε στην προσαρμογή στη νέα κατάσταση (του ασθενούς, αλλά και της οικογένειας) αλλά και στην αντιμετώπιση ψυχιατρικών διαγνώσεων που πιθανόν προκύψουν ως αποτέλεσμα του τραυματισμού.
Στην επαγγελματική αποκατάσταση αποσκοπούμε στην επιστροφή του ασθενούς στην εργασία του, μέσω διαφόρων παρεμβάσεων (π.χ. αλλαγές στον χώρο της εργασίας του). Τέλος, βοηθούμε το άτομο να επανακτήσει τις δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης που μπορεί να έχει χάσει (π.χ. ντύσιμο, υγιεινή, διαχείριση χρημάτων).
Η σημασία της αξιολόγησης & της εξατομικευμένης παρέμβασης
Κάθε ασθενής είναι ξεχωριστός, αντιμετωπίζει διαφορετικά προβλήματα και έχει διαφορετικές ανάγκες. Συνεπώς, κάθε πρόγραμμα αποκατάστασης είναι εξατομικευμένο, για να προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες, δυνατότητες και αδυναμίες του ασθενούς. Αυτό συνεπάγεται ότι η διάρκεια και οι παρεμβάσεις που θα εφαρμοστούν διαφέρουν σε κάθε περίπτωση. Για τον λόγο αυτόν, πριν από την εφαρμογή οποιασδήποτε παρέμβασης, διεξάγεται εκτενής νευροψυχολογική αξιολόγηση, η οποία θα καταδείξει τις δυνατότητες και αδυναμίες του ασθενούς. Οι πληροφορίες από την αξιολόγηση ταυτόχρονα με τις ιδιαίτερες ανάγκες του ασθενούς θα καθορίσουν τους στόχους της αποκατάστασης.
Ο ρόλος της οικογένειας στην αποκατάσταση
Σε όλη τη διαδικασία της αποκατάστασης επιθυμούμε να εμπλέξουμε την οικογένεια στην αποκατάσταση στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος αφορά στον ασθενή. Πιο συγκεκριμένα, η οικογένεια θα βοηθήσει στον καθορισμό των στόχων της αποκατάστασης, αλλά και στην εφαρμογή των παρεμβάσεων στο σπίτι. Ο δεύτερος αφορά στα ίδια τα μέλη της οικογένειας, τα οποία έχουν ανάγκη από στήριξη, για να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση, αλλά και να ανταπεξέλθουν στο δύσκολο έργο της φροντίδας του ασθενούς.
Νευροψυχολογική αποκατάσταση: πού & από ποιον
Προγράμματα νευροψυχολογικής αποκατάστασης για ασθενείς με επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες, αλλά και άλλες νευρολογικές παθήσεις (π.χ άνοια) εφαρμόζονται από ψυχολόγους με ειδίκευση στην κλινική νευροψυχολογία σε δημόσιους φορείς (π.χ. νοσοκομεία), αλλά και ιδιωτικά σε κέντρα αποκατάστασης και γραφεία. Εκτός από την νευροψυχολογική αποκατάσταση, η οποία εφαρμόζεται σε περιπτώσεις που υπάρχουν γνωστικές, συμπεριφορικές και συναισθηματικές δυσκολίες, παρεμβάσεις αποκατάστασης (π.χ. φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία) εφαρμόζονται από άλλους ειδικούς (π.χ. φυσιοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, εργοθεραπευτές), για να αντιμετωπιστούν άλλες δυσκολίες (π.χ. κινητικές, αφασίες), που συχνά εμφανίζονται ως αποτέλεσμα επίκτητων εγκεφαλικών βλαβών. Οι δυσκολίες και οι ανάγκες του ασθενούς είναι αυτές που σε κάθε περίπτωση θα καθορίσουν την ανάγκη για αποκατάσταση και το είδος των παρεμβάσεων.