Η φυσική δραστηριότητα είναι ένας σημαντικός παράγοντας για μια καλή γήρανση. Συμβάλει στη συνολική υγεία και στην πρόληψη της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών που σχετίζονται με τη διαδικασία της γήρανσης. Παρόλα, όμως, τα γνωστά οφέλη της άσκησης, σχεδόν το 60% των ηλικιωμένων άνω των 65 ετών είναι φυσικά ανενεργοί. Φυσικά ανενεργός θεωρείται κάποιος που δεν ανταποκρίνεται σε ένα από τα παρακάτω κριτήρια:
- 30 λεπτά μέτριας έντασης φυσικής δραστηριότητας τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα.
- 20 λεπτά έντονης άσκησης τουλάχιστον 3 φορές την εβδομάδα.
- Έναν αντίστοιχο συνδυασμό των δύο, ώστε να επιτυγχάνετε άσκηση ίση με 600 – ΜΕΤ την εβδομάδα. ΜΕΤ είναι το μεταβολικό ισοδύναμο, πρόκειται για ένα μέτρο της έντασης της άσκησης βασισμένο στην κατανάλωση οξυγόνου.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η στάση;
Αυτή η στάση μπορεί να εξηγηθεί από πολλούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένων των φυσικών, υλικών, κοινωνικών και ψυχολογικών περιορισμών. Ένας παράγοντας είναι η εσωτερίκευση αρνητικών στερεοτύπων, δηλαδή η πίστη ότι ένα στερεότυπο ισχύει για το ίδιο το άτομο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι εκφράσεις «Δεν είμαι αθλητικός τύπος», «είμαι μεγάλος πλέον, για να αρχίσω να ασκούμε» κλπ.
Τα στερεότυπα, δηλαδή, είναι κοινές πεποιθήσεις σχετικά με προσωπικά χαρακτηριστικά (συνήθως χαρακτηριστικά της προσωπικότητας), αλλά και με συμπεριφορές μιας ομάδας ανθρώπων. Σύμφωνα με τη θεωρία στερεοτύπων για το σώμα, τα στερεότυπα που αφορούν τη γήρανση εσωτερικεύονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η ενίσχυση των στερεοτύπων, που αφορούν τη γήρανση, λειτουργούν καθορίζοντας τις προσωπικές αντιλήψεις γι’ αυτήν. Προβλέπουν, δε, τη στάση των ηλικιωμένων όσον αφορά τις συμπεριφορές πρόληψης, ειδικά αυτές που αφορούν το φαγητό και την κατανάλωση αλκοόλ αλλά και το κάπνισμα.
Με άλλα λόγια οι άνθρωποι αφομοιώνουν στερεότυπα από το πολιτισμικό τους περιβάλλον χωρίς να αμφισβητούν την αλήθεια τους, καθώς δεν είναι απαραίτητο να το κάνουν όσο είναι ακόμα νέοι. Αυτές οι απόψεις που σχηματίζονται στη νεότητα έχουν σημαντικές συνέπειες, καθώς εισερχόμαστε στην τρίτη ηλικία.
Πράγματι, τα αρνητικά στερεότυπα για τη γήρανση, που δημιουργούνται νωρίς στη ζωή, μπορεί να προβλέψουν την επιδείνωση της υγείας στα ηλικιωμένα άτομα. Αυτή η επίδραση υποθέτουμε ότι συμβαίνει, γιατί τα άτομα, καθώς μεγαλώνουν, κατευθύνουν τα στερεότυπα γήρανσης στον εαυτό τους. Γεγονός που ενεργοποιεί αρνητικές αυτοαντιλήψεις για τη γήρανση. Αντίστοιχα αυτές οι αυτοαντιλήψεις μπορεί να έχουν μακροχρόνιες επιδράσεις στην υιοθέτηση σχετιζόμενων με την υγεία συμπεριφορών.
Πρόσφατα έχουν διεξαχθεί μελέτες που εξετάζουν τη σχέση ανάμεσα στα εσωτερικευμένα στερεότυπα και στην υιοθέτηση ενός ενεργού δραστήριου τρόπου ζωής. Συγκεκριμένα φαίνεται ότι οι ηλικιωμένοι με θετική εικόνα για τη γήρανση συμμετέχουν σε φυσικές δραστηριότητες πιο συχνά από αυτούς με λιγότερο θετική εικόνα. Άλλη μελέτη έδειξε ότι η ενίσχυση των αρνητικών στερεότυπων όσον αφορά την υγεία, την κοινωνική δραστηριότητα και την προσωπικότητα συσχετιζόταν αρνητικά με τη συμμετοχή σε φυσικές δραστηριότητες.
Παρόμοια, πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι η ενίσχυση των στερεοτύπων της γήρανσης που αφορούν τη φυσική δραστηριότητα σχετίζεται με την αυτοεκτίμηση. Συγκεκριμένα, όσο περισσότερο οι ηλικιωμένοι ενισχύουν τα αρνητικά στερεότυπα σχετικά με την ικανότητά τους να είναι φυσικά ενεργοί, τόσο λιγότερη είναι η αυτοπεποίθηση ως προς τις φυσικές τους ικανότητες και στην αυτοαξιολόγηση της υγείας τους.
Φαίνεται, λοιπόν, πως ο τρόπος που βλέπουμε τους ηλικιωμένους και τη σχέση τους με την άσκηση σε όλη μας τη ζωή μπορεί να επηρεάσει και τη στάση μας απέναντι στην άσκηση, όταν φτάσουμε στην τρίτη ηλικία.
Το θετικό είναι πως δεν είμαστε υποχρεωμένοι να παραμείνουμε προσκολλημένοι σε αυτές τις εικόνες. Στο χέρι μας είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που βλέπουμε την τρίτη ηλικία σε όποια ηλικία και αν είμαστε. Η εικόνα μιας περιόδου αδυναμίας, ανικανότητας και περιορισμών μπορεί να αντικατασταθεί από την εικόνα μιας περιόδου, που δίνει ευκαιρίες για ανάπτυξη και βελτίωση. Αυτή η αλλαγή στον τρόπο σκέψης μας θα έχει, τελικά, θετική επίδραση στη στάση μας απέναντι στην άσκηση, αλλά και στην υγεία μας συνολικά.
Αναφορές
Levy, B. (2009). Stereotype embodiment a psychosocial approach to aging. Current Directions in Psychological Science, 18, 332e336.
Positive Aging Expectations Are Associated With Physical Activity Among Urban-Dwelling Older Adults. Andrews RM, Tan EJ, Varma VR, Rebok GW, Romani WA, Seeman TE, Gruenewald TL, Tanner EK, Carlson MC.Gerontologist. 2017 Aug 1;57(suppl_2): S178-S186.
Ειρήνη Νταντούτη
Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής-Προπονήτρια