Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και την αυτοματοποίηση των διαδικασιών, εμφανίζονται όλο και περισσότερα μέσα, για να πραγματοποιήσουμε πιο γρήγορα και πιο εύκολα τις καθημερινές μας εργασίες. Μία σημαντική εξέλιξη στον τεχνολογικό τομέα, λοιπόν, είναι τα «έξυπνα» σπίτια, στα αγγλικά «smart homes», που βασίζονται στις τεχνολογίες του Διαδικτύου (Internet) και του Διαδικτύου των Πραγμάτων (Internet of Things).
Τι είναι ένα «έξυπνο» σπίτι;
Φανταστείτε ότι, επιστρέφοντας από τη δουλειά σας, βρίσκετε το πάτωμα σκουπισμένο και σφουγγαρισμένο, το μεσημεριανό έτοιμο και ζεστό νερό για ντους. Με το χτύπημα των χεριών σας ανοίγει το φως και ξεκινάει να παίζει μουσική. Το πρωί σάς υποδέχεται έτοιμος φρεσκοψημένος καφές, ενώ τα στόρια ανοίγουν μόνα τους, για να επιτρέψουν στο φως να μπει στον χώρο.
Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Όχι!
Μάλλον απλές συσκευές που επικοινωνούν μεταξύ τους και προσφέρουν αυτοματοποίηση των διαδικασιών. Ο χρήστης μπορεί να τις χειρίζεται εξ αποστάσεως μέσω του τηλεφώνου ή του τάμπλετ του, να τις χειρίζεται με τη χρήση φωνής ή ένα απλό χτύπημα χεριών, ή να τις προγραμματίζει να λειτουργούν μόνες τους σε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες. Για παράδειγμα, ένας «έξυπνος» θερμοσίφωνας μου επιτρέπει να τον ανάψω εξ αποστάσεως πατώντας ένα κουμπί στο κινητό μου, ώστε, όταν φτάσω σπίτι, να έχω έτοιμο ζεστό νερό.
Τι μπορεί να περιλαμβάνει ένα «έξυπνο» σπίτι;
Το «έξυπνο» σπίτι μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες συσκευές, ώστε να διευκολύνει την καθημερινότητα ανάλογα με τις ανάγκες μας. Για παράδειγμα, στον χώρο της κουζίνας προσφέρονται εστίες και φούρνοι που μπορούν και ψήνουν το φαγητό σας στον χρόνο που επιθυμείτε, πιρούνια που μετρούν τις θερμίδες που καταναλώνουμε ή μας υπενθυμίζουν να τρώμε πιο αργά, ψυγεία που μας επιτρέπουν να δούμε εξ αποστάσεως τι λείπει από το σπίτι, για να καταρτίσουμε τη λίστα με τα ψώνια μας, συσκευασίες για αυγά που μας επιτρέπουν να δούμε πόσα αυγά έχουν μείνει στην αυγοθήκη μας, ζυγαριές που μετρούν τα υλικά της συνταγής και προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις υλικών που δεν έχουμε, κ.ά. Επίσης, στη σύγχρονη αγορά προσφέρονται αυτόματοι διανεμητές χαπιών με υπενθύμιση, εντοπιστές θέσης αντικειμένων και ατόμων μέσω GPS, αυτόματες ταΐστρες για κατοικίδια με κάμερες, για να τα βλέπουμε και να τους μιλάμε από μακριά, «έξυπνοι» εντοπιστές καπνού με δυνατότητα αυτόματης κατάσβεσης ή κλήσης εκτάκτης ανάγκης και πολλά άλλα. Η τεχνολογία προχωρά με αλματώδεις ρυθμούς και κάθε χρόνο είναι διαθέσιμα όλο και περισσότερα προϊόντα.
Σε ποιες ηλικίες απευθύνονται οι «έξυπνες» συσκευές;
Οι «έξυπνες» συσκευές απευθύνονται σε όλες τις ηλικίες, γιατί έχουν πιο εύκολο χειρισμό από τις συμβατικές και μπορούμε να πούμε ότι συνεισφέρουν στην ασφάλεια των ευπαθών ομάδων. Για παράδειγμα, πολλές φορές αναρωτιόμαστε αν κλείσαμε το σίδερο ή το μάτι της κουζίνας φεύγοντας από το σπίτι. Πόσο βοηθητικό θα ήταν αν μπορούσαμε να ελέγξουμε τη λειτουργία αυτών των συσκευών από μακριά; Εξίσου χρήσιμο είναι να μπορούμε να ελέγξουμε εάν το άτομο που φροντίζουμε έφαγε, ήπιε νερό, πήρε τα φάρμακά του, έκλεισε το μάτι της κουζίνας και να ρυθμίσουμε τη θερμοκρασία στον χώρο του. Εάν χάσουμε το κινητό μας τηλέφωνο ή αν κλαπεί, μπορούμε μέσω του διαδικτύου να το εντοπίσουμε, να διαγράψουμε τα προσωπικά μας δεδομένα ή να το κλειδώσουμε. Σε πολλές περιπτώσεις, λοιπόν, οι «έξυπνες» συσκευές μάς λύνουν τα χέρια σε μία καθημερινότητα με πολλές υποχρεώσεις και άγχος.
Υπάρχει κάποια παγίδα σε όλα αυτά;
Η επικοινωνία των προαναφερθέντων συσκευών μεταξύ τους και ο εξ αποστάσεως χειρισμός τους απαιτούν τη χρήση του διαδικτύου. Η ρύθμιση τους, ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες μας, προϋποθέτει την εισαγωγή συγκεκριμένων στοιχείων στο λειτουργικό τους σύστημα, όπως όνομα, διεύθυνση, τηλεφωνικό αριθμό κτλ. Επιπλέον, και καθώς πια η επεξεργασία δεδομένων βασίζεται στο διαδίκτυο, τον επονομαζόμενο Παγκόσμιο Ιστό, τα στοιχεία μας δεν αποθηκεύονται στη συσκευή μας, αλλά στα αρχεία κάποιας εταιρίας πολύ μακριά από εμάς. Συχνά σε άλλη χώρα ή ήπειρο. Στη συνέχεια, με τη χρήση των συσκευών αυτών, συλλέγονται ακόμη περισσότερα δεδομένα από το χρήστη, όπως τα μέρη στα οποία κινείται και επισκέπτεται, η ώρα που ξυπνά, οι προτιμήσεις του και άλλα. Εάν χρησιμοποιείτε GPS στο αυτοκίνητό σας, σίγουρα σας έχει τύχει να παρατηρήσετε ότι με κόκκινο χρώμα παρουσιάζονται οι δρόμοι με έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση. Αυτή η πληροφορία είναι διαθέσιμη μέσω των πληροφοριών θέσης του κάθε χρήστη στο δρόμο. Πώς; Μέσω του κινητού μας τηλεφώνου που κουβαλάμε πάντα μαζί μας.
Αυτή η πρακτική, που παραβιάζει την ιδιωτικότητά μας, προβληματίζει πολλούς ερευνητές και επιστήμονες τα τελευταία χρόνια, καθώς χρησιμοποιείται από όλο και περισσότερες συσκευές χωρίς να έχουμε τη δυνατότητα επιλογής. Για παράδειγμα, σήμερα, η χρήση του κινητού μας, της μηχανής αναζήτησης της Google ή άλλων υπηρεσιών της εταιρίας, όπως οι χάρτες και η πλοήγηση σε αυτούς, παρότι είναι σχεδόν απαραίτητη για την καθημερινότητά μας, προϋποθέτει τη συλλογή προσωπικών πληροφοριών από εμάς. Η χρήση των «έξυπνων» συσκευών δε διαφέρει.
Τι γίνονται οι προσωπικές μου πληροφορίες;
Οι πληροφορίες αυτές χρησιμοποιούνται, για να μας προσφέρουν μια εξατομικευμένη εμπειρία. Για παράδειγμα, εάν τείνουμε συχνά να ξεχνάμε το μάτι αναμμένο, μια «έξυπνη» συσκευή μπορεί να μάθει να κλείνει μόνη της μετά από κάποια λεπτά αδράνειας. Επίσης, οι πληροφορίες αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την προβολή στοχευμένων διαφημίσεων στο χρήστη, είτε από την ίδια την εταιρία είτε από τρίτους. Για παράδειγμα, εάν έχουμε αγοράσει μία συσκευή παρακολούθησης της κατοικίδιας γάτας μας, διάφορες εταιρίες μπορεί να στοχεύσουν να μας προβάλλουν διαφημίσεις με τη δική τους γατοτροφή. Τέλος, στη χειρότερη των περιπτώσεων, οι προσωπικές μας πληροφορίες μπορούν να κλαπούν από κακόβουλους χρήστες του διαδικτύου που επιθυμούν να κερδίσουν χρήματα, πρόσβαση στους λογαριασμούς μας ή απλά να μας δυσκολέψουν.
Πώς να προστατευτώ;
Η πρώτη λύση που ακούω από τα άτομα τρίτης ηλικίας είναι η εγκατάλειψη της ιδέας υιοθέτησης οποιουδήποτε τεχνολογικού μέσου εξ ολοκλήρου. Σίγουρα μια τέτοια λύση θα ήταν ιδανική, αλλά στον σύγχρονο κόσμο είναι σχεδόν αδύνατη. Κυκλοφορούμε με τη χρήση GPS, επικοινωνούμε μέσω των κοινωνικών δικτύων, κάνουμε αγορές και τραπεζικές συναλλαγές μέσω διαδικτύου, στέλνουμε email, κλείνουμε αεροπορικά εισιτήρια online και όλα αυτά μας προσφέρουν έναν μεγάλο βαθμό διευκόλυνσης. Επομένως, όσο και να θέλουμε να προστατευτούμε, είμαστε ήδη εκτεθειμένοι.
Η λύση λοιπόν είναι, αρχικά, να γνωρίζουμε τα δικαιώματά μας. Με τον νέο ευρωπαϊκό κανονισμό GDPR, οι εταιρίες είναι υποχρεωμένες να μας ενημερώνουν τι στοιχεία χρησιμοποιούν από εμάς, πού τα αποθηκεύουν, για πόσο χρονικό διάστημα, εάν τα μοιράζονται με τρίτες εταιρίες και πώς μπορούμε να αιτηθούμε την πλήρη διαγραφή τους. Τα ψιλά γράμματα των cookies, οι όροι και προϋποθέσεις και η πολιτική προστασίας δεδομένων, που συνήθως δε διαβάζουμε ποτέ, αναφέρουν αυτές τις πληροφορίες. Εάν, λοιπόν, επιθυμείτε την προστασία των προσωπικών σας δεδομένων, διαβάζετε τους όρους χρήσης πριν τους αποδεχτείτε και αποφύγετε εταιρίες που δηλώνουν ότι μοιράζονται τις πληροφορίες σας για εμπορικούς σκοπούς με άλλους ή εταιρίες που δε δηλώνουν με λεπτομέρειες πώς και πού αποθηκεύουν τα στοιχεία σας. Έχετε απόλυτο δικαίωμα να ζητήσετε περισσότερες διευκρινήσεις, διαγραφή των δεδομένων σας ή ακόμη και να καταγγείλετε μια εταιρία, εάν παραβίασε τους όρους, στους οποίους συναινέσατε. Τέλος, εάν κάνετε ηλεκτρονικές συναλλαγές, καλή πρακτική είναι η χρήση προπληρωμένης κάρτας αγορών ή η σύνδεση ενός λογαριασμού, που θα πιστώνετε με χρήματα κάθε φορά που επιθυμείτε να προχωρήσετε σε κάποια αγορά, ώστε, εάν πέσετε θύμα απάτης, να μη χάσετε κάποιο σημαντικό ποσό.
Εν κατακλείδι, λέμε «ναι» στη χρήση συσκευών που μας προσφέρουν ευκολία ή μεγαλύτερη ασφάλεια στην καθημερινότητά μας, αλλά μαθαίνουμε να προστατευόμαστε!
Γνωστική Νευροψυχολόγος M.Sc.
e-mail: sotiria@materia.com.cy