Κι αν δε θέλω να κάνω αυτό που πρέπει;

26 Οκτωβρίου 2020

Από την παιδική ηλικία, η ζωή μας δομείται γύρω από ένα σύστημα αξιών κι απόψεων προερχόμενο από την οικογένειά μας και, κατ’ επέκταση, από την ευρύτερη κοινωνία. Ένα σύστημα απαραίτητο για την κοινωνική μας ενσωμάτωση και συνύπαρξη.

Μεγαλώνοντας ο άνθρωπος αναπτύσσει κριτική σκέψη. Έτσι, έχει την ελευθερία να αλλάξει τις πεποιθήσεις και τη στάση του προς τη ζωή, πάντα σεβόμενος το κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο, αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι ότι μεγαλώνοντας η όποια αλλαγή φαντάζει πιο δύσκολη. Κι αυτό, γιατί τα χρόνια και η συνήθεια έχουν κάνει το σύστημα των πεποιθήσεών μας αρκετά άκαμπτο και τον τρόπο ζωής μας αρκετά σταθερό και «ασφαλή». Όταν κάποιος σκέφτεται κατηγορηματικά και απόλυτα καθορίζοντας αυστηρές και άκαμπτες προϋποθέσεις για το πώς θα ζει, τα περιθώρια για το απρόσμενο, για το διαφορετικό είναι ελάχιστα. Όπως είχε διατυπώσει ο θεωρητικός Ellis, τα όρια που εμείς έχουμε θέσει είναι αυτά που στην πλειονότητα των περιπτώσεων διαταράσσουν τον εαυτό μας και την καθημερινότητά μας προκαλώντας μας άγχος και δυστυχία.

Πρέπει να είμαι ανεξάρτητος και ικανός, πρέπει να βγάλω αρκετά λεφτά, πρέπει να μου φέρονται καλά και να με αποδέχονται, προσπάθησα πολύ κι η ζωή θα έπρεπε να είναι δίκαιη μαζί μου, είναι τρομερό αν τα πράγματα δεν πάνε όπως θέλω…

Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι αρκετά απρόβλεπτη, ώστε να μας εγγυηθεί ότι όλα αυτά μπορούν να πραγματοποιηθούν. Είναι επιθυμητό να είμαστε ανεξάρτητοι, αλλά η βοήθεια είναι πάντα χρήσιμη. Οι πιο πολλοί επιθυμούμε να βγάλουμε λεφτά, αλλά δεν πειράζει αν βγάλουμε λιγότερα. Δεν είναι εφικτό να μας αποδεχτούν ποτέ όλοι οι άνθρωποι γύρω μας. Η ζωή δεν είναι πάντα δίκαιη και δεν είναι πάντα καταστροφικό αν χαλάσουν τα σχέδιά μας.

Η δυσκαμψία στον τρόπο σκέψης είναι ακόμη εντονότερη στις μεγαλύτερες ηλικίες. Για πολλούς, κάπου στο πέρας της ζωής, τα «θέλω» και τα όνειρα μετατράπηκαν σε υποχρεώσεις, σε δυσλειτουργικά «πρέπει». Ξέχασαν την ουσία της προέλευσής τους κι ότι πολλές φορές δεν είναι τόσο καταστροφικό, αν κάτι δε γίνει όπως το έχουμε σκεφτεί. Πολλά μπορεί να είναι τα «πρέπει» στη μετέπειτα φάση της ζωής μας:

Πρέπει να φροντίζω πρώτα όλους τους άλλους και μετά τον εαυτό μου.
Δεν πρέπει να βγαίνω πολύ και να ξοδεύω, για να μπορώ να δίνω πιο πολλά λεφτά στα παιδιά και στα εγγόνια μου.
Δεν πρέπει να χαλάω χατίρια.
Δεν πρέπει να παραπονιέμαι και να γκρινιάζω συνέχεια.
Πρέπει να προσαρμόζω το πρόγραμμά μου σκεπτόμενος/η τους άλλους γύρω μου.
Δεν πρέπει να δείχνω ότι κουράστηκα.

Πώς να απελευθερώσω τη σκέψη μου από τους δικούς μου αυστηρούς περιορισμούς;

Η ζωή και η ευτυχία απαιτούν ευελιξία, το ίδιο και οι σχέσεις μας. Αυτό είναι αδύνατον να επιτευχθεί, αν κυριαρχεί ένας απόλυτος τρόπος σκέψης. Αντίθετα, αν στη θέση του «πρέπει» βάλουμε το «θα ήθελα», αμέσως απελευθερώνουμε τον εαυτό μας από το άγχος που δημιουργεί η υποχρέωση.

Θέλω να φροντίζω τους άλλους όσο περισσότερο μπορώ, αλλά, αν δεν είμαι πρώτα εγώ καλά, δε θα είναι και οι άλλοι.

Θέλω να ενισχύω οικονομικά τα παιδιά και τα εγγόνια μου, αλλά αυτό το μήνα θα δώσω κάτι λιγότερο, γιατί θέλω να πάω θέατρο.

Δε θέλω να χαλάω χατίρια, αλλά δεν μπορώ να κάνω και τα πάντα.

Δε θέλω να παραπονιέμαι και να γκρινιάζω συνέχεια, αλλά είναι λογικό να ζορίζομαι καμιά φορά κι εγώ.

Θέλω να προσαρμόζω την καθημερινότητά μου, ώστε να βολεύονται όλοι, αλλά δεν πειράζει αν δεν μπορώ να το κάνω όλες τις μέρες.

Δε θέλω να δείχνω ότι κουράστηκα, αλλά καμιά φορά, μπορώ να ζητάω βοήθεια. Όλοι χρειάζονται διαλείμματα.

Η ευελιξία στον τρόπο ζωής μπορεί να επιτευχθεί και μέσω ενός διαφορετικού τρόπου προσέγγισης της καθημερινότητας. Σύμφωνα με τον Beck, πρόκειται για μια πιο λογική και όχι αυθαίρετη εξέταση της πραγματικότητας. Συγκεκριμένα:

Αποφυγή αυθαίρετων συμπερασμάτων: «Αχ! Δεν μου μίλησε η Ελένη σήμερα στον δρόμο. Μάλλον θα παρεξηγήθηκε που δεν της είπα χθες να έρθει για καφέ» (Μπορεί απλά να μη με είδε ή να ήταν αφηρημένη).
Επιλεκτικά συμπεράσματα: Ένα τραπέζι με φίλους που δεν πήγε καλά και κατηγορείς τον εαυτό σου, ενώ εσύ ήσουν μόνο ένα στοιχείο του συνόλου.
Αποφυγή σκέψης τύπου «όλα ή τίποτα»: «Αν δεν τα φτιάξω όλα μόνος μου, είμαι άχρηστος!» (Η αναζήτηση βοήθειας δεν είναι σημάδι αδυναμίας).
Σύνδεση γεγονότων αποκλειστικά με εμένα: «Το παιδί έχει νεύρα. Πάλι εγώ το εκνεύρισα». (Οι αιτίες μπορεί να είναι ποικίλες).
Μεγέθυνση προβλήματος ή ελαχιστοποίηση θετικού συμβάντος: «Μην κάνεις την τρίχα τριχιά» (Η γνωστή σε όλους μας υπερβολή και καταστροφολογία). «Ε, εντάξει. Λίγα απλά πράγματα έμαθα στον υπολογιστή, δεν είναι και κάτι» (Δεν παύει να είναι ένα επίτευγμα).
Υπεργενίκευση: «Δεν μπορώ να ζωγραφίσω καλά! Δεν είμαι εγώ για καλλιτεχνικά χόμπι» (Μπορεί, όμως, να γράφω καλά).