Η ποιότητα του ύπνου συχνά αλλάζει με την πάροδο της ηλικίας. Στην πραγματικότητα, ένα μεγάλο ποσοστό ηλικιωμένων, έως και 40% – 70% αναφέρουν χρόνια προβλήματα ύπνου (Praharaj, Gupta, & Gaur, 2018) όπως μικρότερη διάρκεια ύπνου, μεγαλύτερο διάστημα μέχρι να αποκοιμηθούν ή το να ξυπνούν αμέσως μόλις τους πάρει ο ύπνος (Foley, Ancoli-Israel, Britz, & Walsh, 2004).
Μελέτες δείχνουν ότι τα προβλήματα ύπνου σχετίζονται στενά με προβλήματα των γνωστικών λειτουργιών (Covell et al, 2012). Αυτό δεν είναι παράξενο, αν αναλογιστούμε ότι έως και το 70% των ατόμων με άνοια έχουν διαταραχές ύπνου, με αποτέλεσμα να κοιμούνται ή να μένουν άγρυπνοι το μεγαλύτερο ποσοστό της ημέρας (Rongve, Boeve, & Aarsland, 2010).
Μάλιστα, η σχέση μεταξύ προβλημάτων ύπνου και γνωστικών λειτουργιών φαίνεται να είναι αμφίδρομη. Για παράδειγμα, έρευνες δείχνουν ότι ακόμη και σε άτομα χωρίς άνοια η έκπτωση της γνωστικής λειτουργικότητας συνδέεται με αντικειμενικά μετρήσιμα προβλήματα ύπνου (Yaffe, Blackwell, Barnes, Ancoli-Israel, & Stone, 2007). Από την άλλη, φαίνεται ότι οι διαταραγμένοι κιρκάδιοι ρυθμοί και τα προβλήματα ύπνου (λ.χ. μικρή ή πολύ μεγάλη διάρκεια) συνδέονται με χαμηλές επιδόσεις σε γνωστικά έργα και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας και μάλιστα σε νεαρότερη ηλικία (Yaffe et al., 2011). Συγκεκριμένα, μελέτες δείχνουν ότι διάρκεια ύπνου μικρότερη ή ίση των 6 ωρών και μεγαλύτερη ή ίση των 8 ωρών συνδέεται με ταχεία εκφύλιση του εγκεφαλικού φλοιού στο μετωπο-κροταφικό τμήμα του εγκεφάλου (Spira et al., 2016).
Ο τρόπος, με τον οποίο τα προβλήματα ύπνου επηρεάζουν και επηρεάζονται από τη γνωστική λειτουργία, είναι περίπλοκος. Για παράδειγμα, τα προβλήματα ύπνου σχετίζονται με την εμφάνιση εγκεφαλικής ατροφίας, αλλά και το ανάποδο, η εγκεφαλική ατροφία που συνοδεύει την άνοια επηρεάζει τους κιρκάδιους ρυθμούς και το φυσιολογικό μοτίβο ύπνου (π.χ., Sexton, Storsve, Walhovd, Johansen-Berg & Fjell, 2014).
Επίσης, μελέτες καταδεικνύουν την εμπλοκή και άλλων παραγόντων, όπως η υπνική άπνοια και η κατάθλιψη. Για παράδειγμα, διαχρονικές μελέτες δείχνουν ότι η υπνική άπνοια σχετίζεται με 2-6 φορές αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Ήπιας Νευρογνωστικής Διαταραχής, δηλαδή της ήπιας μορφής άνοιας (Yaffe et al., 2011). Φαίνεται ότι η χαμηλή οξυγόνωση του εγκεφάλου κατά την υπνική άπνοια συνδέεται με εγκεφαλική ατροφία ή καρδιαγγειακά προβλήματα, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν τη γνωστική λειτουργικότητα (Torelli et al., 2011). Παρόμοιο πρότυπο δυσλειτουργίας παρουσιάζεται και στην κατάθλιψη, καθώς η εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων στην Τρίτη ηλικία σχετίζεται με προβλήματα ύπνου και γνωστικές δυσκολίες. Μάλιστα, τα αίτια της παθολογίας φαίνεται να εδράζονται στη φλεγμονή και την οξείδωση που προκαλούν στον εγκέφαλο τα συμπτώματα κατάθλιψης (Hermida, McDonald, Steenland, & Levey, 2012).
Ασχέτως με την αιτιολογία των προβλημάτων ύπνου είναι πολύ σημαντική η αντιμετώπισή τους όσο το δυνατόν νωρίτερα. Μερικές από τις υπάρχουσες φαρμακευτικές θεραπείες περιλαμβάνουν τη χορήγηση μελατονίνης ή βενζοδιαζεπινών. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η μελατονίνη δεν επιδρά στην αϋπνία καθεαυτή αλλά στους κιρκάδιους ρυθμούς (Golombek, Pandi-Perumal, Brown, & Cardinali, 2015). Η λήψη, δε, βενζοδιαζεπινών συχνά σχετίζεται με πολλές παρενέργειες για τους ηλικιωμένους και θα πρέπει να λαμβάνονται αυστηρά με ιατρική συνταγή και μετά από πλήρη αξιολόγηση από τον θεράποντα γιατρό του ατόμου (Camargos et al., 2014).
Στις μη φαρμακευτικές θεραπείες συγκαταλέγεται η φωτοθεραπεία. Ως γνωστόν, η ορθή λειτουργία του κιρκάδιου ρυθμού που ρυθμίζει τον ύπνο είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έκθεση στο φως του ήλιου. Ωστόσο, σε ηλικιωμένα άτομα η έκθεση αυτή μειώνεται σημαντικά λόγω κινητικών προβλημάτων ή άλλων παραγόντων με αποτέλεσμα να διαταράσσονται οι κιρκάδιοι ρυθμοί. Αυτό το πρόβλημα στοχεύει να αντιμετωπίσει η φωτοθεραπεία (Shochat, Martin, Marler & Ancoli‐Israel, 2000). Επιπλέον, ευεργετικά στην ποιότητα του ύπνου φαίνεται να επιδρά και η φυσική δραστηριότητα, όπως το κολύμπι και το περπάτημα (McCurry et al., 2011). Τέλος, η μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ ή καφεΐνης, η ελαφριά διατροφή πριν τον ύπνο και το να αποφεύγουμε τις σιέστες κατά της διάρκεια της μέρας βοηθούν στη βελτίωση της ποιότητας ύπνου στην Τρίτη ηλικία (Cross et al., 2015; Roth, 2012).
Βιβλιογραφία
- Camargos, E. F., Louzada, L. L., Quintas, J. L., Naves, J. O., Louzada, F. M., & Nóbrega, O. T. (2014). Trazodone improves sleep parameters in Alzheimer disease patients: a randomized, double-blind, and placebo-controlled study. The American Journal of Geriatric Psychiatry, 22(12), 1565-1574.
- Covell, G. E. S., Dhawan, P. S., Iannotti, J. K. L., Hoffman-Snyder, C. R., Wellik, K. E., Caselli, R. J., … & Demaerschalk, B. M. (2012). Disrupted daytime activity and altered sleep-wake patterns may predict transition to mild cognitive impairment or dementia: a critically appraised topic. The neurologist, 18(6), 426-429.
- Cross, N., Terpening, Z., Rogers, N. L., Duffy, S. L., Hickie, I. B., Lewis, S. J., & Naismith, S. L. (2015). Napping in older people ‘at risk’of dementia: relationships with depression, cognition, medical burden and sleep quality. Journal of sleep research, 24(5), 494-502.
- Foley, D., Ancoli-Israel, S., Britz, P., & Walsh, J. (2004). Sleep disturbances and chronic disease in older adults: results of the 2003 National Sleep Foundation Sleep in America Survey. Journal of psychosomatic research, 56(5), 497-502.
- Golombek, D. A., Pandi-Perumal, S. R., Brown, G. M., & Cardinali, D. P. (2015). Some implications of melatonin use in chronopharmacology of insomnia. European journal of pharmacology, 762, 42-48.
- Hermida, A. P., McDonald, W. M., Steenland, K., & Levey, A. (2012). The association between late-life depression, mild cognitive impairment and dementia: is inflammation the missing link?. Expert review of neurotherapeutics, 12(11), 1339-1350.
- Praharaj, S. K., Gupta, R., & Gaur, N. (2018). Clinical practice guideline on management of sleep disorders in the elderly. Indian journal of psychiatry, 60(Suppl 3), S383.
- Rongve, A., Boeve, B. F., & Aarsland, D. (2010). Frequency and correlates of caregiver‐reported sleep disturbances in a sample of persons with early dementia. Journal of the American Geriatrics Society, 58(3), 480-486.
- Roth, H. L. (2012). Dementia and sleep. Neurologic clinics, 30(4), 1213-1248.
- Sexton, C. E., Storsve, A. B., Walhovd, K. B., Johansen-Berg, H., & Fjell, A. M. (2014). Poor sleep quality is associated with increased cortical atrophy in community-dwelling adults. Neurology, 83(11), 967-973.
- Shochat, T., Martin, J., Marler, M., & Ancoli‐Israel, S. (2000). Illumination levels in nursing home patients: effects on sleep and activity rhythms. Journal of sleep research, 9(4), 373-379.
- Spira, A. P., Gonzalez, C. E., Venkatraman, V. K., Wu, M. N., Pacheco, J., Simonsick, E. M., … & Resnick, S. M. (2016). Sleep duration and subsequent cortical thinning in cognitively normal older adults. Sleep, 39(5), 1121-1128.
- Yaffe, K., Blackwell, T., Barnes, D. E., Ancoli-Israel, S., & Stone, K. L. (2007). Preclinical cognitive decline and subsequent sleep disturbance in older women. Neurology, 69(3), 237-242.
- Yaffe, K., Laffan, A. M., Harrison, S. L., Redline, S., Spira, A. P., Ensrud, K. E., … & Stone, K. L. (2011). Sleep-disordered breathing, hypoxia, and risk of mild cognitive impairment and dementia in older women. Jama, 306(6), 613-619.
Γνωστική Νευροψυχολόγος M.Sc.
e-mail: sotiria@materia.com.cy