Η Γαστροοισοφαγική Παλινδρόμηση (ΓΟΠ) είναι μία από τις συνηθέστερες διαταραχές που αντιμετωπίζονται στην κλινική πράξη και το τίμημα της νόσου στην ποιότητα ζωής των ασθενών μπορεί να είναι πολύ σημαντικό. Γι’ αυτό οι πάσχοντες και κυρίως οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να είναι επιθετικοί στην αντιμετώπιση της νόσου.
Ορισμός της ΓΟΠΝ
Ως Γαστροοισοφαγική Παλινδρομική Νόσος (ΓΟΠΝ) ορίζεται η παλινδρόμηση του γαστροδωδεκαδακτυλικού περιεχομένου στον οισοφάγο. Συνήθως το περιεχόμενο είναι όξινο και προκαλεί συμπτώματα ή/και βλάβη του οισοφαγικού βλενογόννου (οισοφαγίτιδα, επιπλοκές της οισοφαγίτιδας).
Συχνότητα εμφάνισης της ΓΟΠΝ
Η παλινδρόμηση αποτελεί συχνό πρόβλημα και ο συνολικός επιπολασμός στον Δυτικό κόσμο φαίνεται να υπερβαίνει το 5%. Ο οπισθοστερνικός καύσος, ως βασικό σύμπτωμα της ΓΟΠΝ, εμφανίζεται στο 1/3 περίπου του γενικού πληθυσμού. Ενδοσκοπικά, όμως, ορατές βλάβες παρατηρούνται στο 1/3 των ατόμων με ΓΟΠΝ και είναι σοβαρότρες σε ασθενείς άνω των 45 ετών. Η πιθανότητα εκδήλωσης ΓΟΠΝ αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας, ενώ το κάπνισμα, η παχυσαρκία και η εκτεταμένη χρήση αντιεκκριτικών παραγόντων οδηγούν σε επιδείνωση της νόσου.
Αιτιολογία
Η δυσλειτουργία του κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα (ΚΟΣ) αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην παθογένεια της νόσου. Ο ΚΟΣ αποτελεί έναν μηχανισμό που βρίσκεται μεταξύ στομάχου και οισοφάγου και λειτουργεί ως βαλβίδα που απαγορεύει την επιστροφή των γαστρικών υγρών και της τροφής προς τον οισοφάγο. Συχνά όμως, παρατηρείται το φαινόμενο της παροδικής χάλασης του σφιγκτήρα, που επιτρέπει τη διέλευση του γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο και την πρόκληση των συμπτωμάτων της ΓΟΠΝ. Η υπέρμετρη παραγωγή υδροχλωρικού οξέος, η καθυστερημένη κένωση του στομάχου, η αύξηση της γαστρικής πίεσης λόγω πχ παχυσαρκίας, κατάκλισης κλπ, η διαφραγματοκήλη και η φαρμακευτική αγωγή φαίνεται να αποτελούν παράγοντες που σχετίζονται αιτιοπαθογενετικά με τη ΓΟΠΝ.
Κλινικές εκδηλώσεις της ΓΟΠΝ
Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της νόσου είναι ο οπισθοστερνικός καύσος, ο οποίος χαρακτηρίζεται από έντονο αίσθημα καύσου (κάψιμο) και εμφανίζεται συνήθως μετά την κατανάλωση μεγάλου και λιπαρού γεύματος. Eπιδεινώνεται, δε, αν ακολουθήσει άσκηση, κατάκλιση ή σκύψιμο και γίνεται αντιληπτό από τον ασθενή 2-3 φορές την εβδομάδα. Συγχρόνως, η παρουσία παχυσαρκίας, το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες της νόσου. Άλλα συμπτώματα, εκτός από το αίσθημα καυστικού άλγους, είναι οι όξινες ερυγές, οι αναγωγές των τροφών, ο θωρακικός πόνος, ο χρόνιος βήχας ή η βραχνάδα, οι οδοντικές διαβρώσεις, ο μεταγευματικός μετεωρισμός, η ναυτία και η δυσφαγία λόγω της δυσκολίας της διόδου της τροφής από τον οισοφάγο στο στομάχι.
Διάγνωση της νόσου
Στους περισσότερους ασθενείς με τα κλασικά συμπτώματα της παλινδρόμησης, η διάγνωση της νόσου βασίζεται κυρίως στη λήψη ενός λεπτομερούς ιστορικού και στην εμπειρική εξέταση. Σε αυτούς τους ασθενείς μπορεί να χορηγηθεί θεραπεία με αντιόξινα ως διαγνωστικό αλλά και ως θεραπευτικό μέσο. Στην περίπτωση όμως ασθενών με ανησυχητικά συμπτώματα συστήνεται γαστροσκόπηση με σκοπό την αξιολόγηση της ύπαρξης και του βαθμού της βλεννογονικής βλάβης. Σε ειδικές περιπτώσεις, ασθενείς παραπέμπονται σε πιο ειδικές εξετάσεις, όπως η 24ωρη καταγραφή του οισοφαγικού pΗ κα η μανομετρία οισοφάγου.
Αντιμετώπιση της ΓΟΠΝ
Η θεραπεία της ΓΟΠ στοχεύει:
α) στην ανακούφιση των συμπτωμάτων
β) στην επούλωση της οισοφαγίτιδας
γ) στην πρόληψη των επιπλοκών (πχ οισοφαγίτιδα, στενώσεις του οισοφάγου, οισοφάγος Barrett, εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις)
Φαρμακευτική θεραπεία
Η φαρμακευτική αγωγή συνίσταται, συνήθως, στη χορήγηση αναστολέων της αντλίας πρωτονίων (ΑΑΠ) πχ ομεπραζόλη, λανσοπραζόλη, οι οποίοι αναστέλλουν αποτελεσματικά την παραγωγή γαστρικού οξέος και ο ασθενής απαλλάσσεται από τον οπισθοστερνικό καύσο και τις όξινες αναγωγές. Στόχος της θεραπείας είναι η εξάλειψη των συμπτωμάτων και η επούλωση της οισοφαγίτιδας. Παρότι η θεραπεία είναι αποτελεσματική σχεδόν σε όλους τους ασθενείς, πάνω από το 80% αυτών θα επανεμφανίσουν συμπτώματα 6 μήνες μετά τη διακοπή της αγωγής, διότι η φαρμακευτική αγωγή αντιμετωπίζει μεν τη γαστρική οξύτητα, όχι όμως και τη μηχανική ανεπάρκεια του ΚΟΣ. Γι’ αυτό και σε ασθενείς με υποτροπή συνήθως συνίσταται χορήγηση των ΑΑΠ σε μακροχρόνια βάση.
Ένα πολύ μικρό ποσοστό ασθενών με ΓΟΠ χρειάζεται χειρουργική θεραπεία και ενδείκνυται συνήθως σε κατά τα άλλα υγιείς ασθενείς, οι οποίοι δεν έχουν ανταποκριθεί στη φαρμακευτική αγωγή ή έχουν επιπλοκές από τη ΓΟΠ.
Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Οι παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής αποτελούν σημαντικό μέρος της θεραπείας για την αντιμετώπιση της ΓΟΠΝ. Συχνά,παρέχονται συμβουλές που αφορούν αλλαγές σε συνήθειες, οι οποίες, αν υιοθετηθούν απο τους ασθενείς, μπορεί να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο και να συμβάλλουν θετικά στην έκβαση της νόσου και τη συμπτωματολογία αυτής.
Συγκεκριμένα οι συμβουλές αυτές αφορούν :
- Την αποφυγή της σωματικής δραστηριότητας αμέσως μετά την κατανάλωση γεύματος.
- Την αποφυγή ή διακοπή του καπνίσματος, που μπορεί να μειώσει την πίεση του ΚΟΣ και να βελτιώσει τα συμπτώματα.
- Την αποφυγή κατάκλισης αμέσως μετά από γεύμα.
- Τη σύσταση κατάκλισης με το κεφάλι και τον κορμό υπερυψωμένα, ιδιαίτερα για τους ασθενείς που παρουσιάζουν νυχτερινά συμπτώματα.
- Τη μείωση του σωματικού βάρους και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, με σκοπό τη μείωση της ενδοκοιλιακής πίεσης και την ελάττωση των συμπτωμάτων.
- Την αποφυγή νυχτερινών γευμάτων, καθώς έτσι δίνεται στο στομάχι επαρκής χρόνος να κενωθεί πριν την κατάκλιση.
Διατροφή και ΓΟΠΝ
Στόχος της διατροφικής παρέμβασης και του σχεδιασμού ενός εξειδικευμένου διαιτολογίου για τους ασθενείς με ΓΟΠΝ είναι:
- Η εξάλειψη των παλινδρομήσεων
2. Ο περιορισμός της συμπτωματολογίας της νόσου
3. Η μείωση της έκκρισης γαστρικού οξέος
4. Ο περιορισμός του πόνου και της φλεγμονής του βλεννογόνου του οισοφάγου.
Στην προσπάθεια περιορισμού της παλινδρόμησης και του ερεθισμού του οισοφάγου, συστήνεται στον ασθενή μια ισορροπημένη δίαιτα σύμφωνα με τις αρχές της Μεσογειακής διατροφής, που συμβάλλει στη μείωση της γαστρικής οξύτητας και στη χαλάρωση του κάτω οισοφαγικού σφιγκτήρα (ΚΟΣ).
Έτσι, λοιπόν, αυτές οι τροποποιήσεις στη διατροφή και στη διατροφική συμπεριφορά αφορούν:
α) το σχεδιασμό των γευμάτων:
- κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων
- κατανάλωση του τελευταίου γεύματος νωρίς το βράδυ
- αποφυγή κατανάλωσης νερού κατά τη διάρκεια του γεύματος
- κατανάλωση φαγητού κατά προτίμηση μαγειρεμένο σε φούρνο, σχάρα, κατσαρόλα, ατμό.
β) τη σύσταση της δίαιτας:
i) με αποφυγή τροφών που μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα και πιο συγκεκριμένα:
- περιορισμός λιπαρών τροφών
- αποφυγή γλυκών και κυρίως σοκολάτας
- περιορισμός ανθρακούχων ποτών
- αποφυγή αλκοολούχων ποτών
- αποφυγή κατανάλωσης ροφημάτων που περιέχουν καφεΐνη
- αποφυγή φαγητών με σάλτσες
- αποφυγή όξινων τροφών (πχ εσπεριδοειδή, ντομάτα)
- αποφυγή τροφών όπως: πίτες με φύλλο, σιροπιαστά, πικάντικα φαγητά, σάλτσες, κονσερβοποιημένα τρόφιμα, κρεμμύδι, σκόρδο
ii) με κατανάλωση τροφών που συμβάλλουν στη βελτίωση της νόσου όπως:
- λαχανικά
- άπαχο κρέας (κοτόπουλο, γαλοπούλο, ψάρια, θαλασσινά, τυριά και γαλακτοκομικά χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά)
- φρούτα μη εσπεριδοειδή (μπανάνα, μήλο, αχλάδι)
- τζίντζερ (σε φαγητά και ροφήματα)
- μαστίχα Χίου
- καλά λιπαρά (αβοκάντο, λιναρόσπορο, ελαιόλαδο, σουσαμέλαιο)
- φυτικές ίνες
Συμπερασματικά, η ΓΟΠΝ έχει καταστεί παγκόσμια ασθένεια και τα στοιχεία δείχνουν ότι ο επιπολασμός της αυξάνεται, παρότι δεν μπορούμε να έχουμε σαφείς εκτιμήσεις της διαταραχής αυτής, καθώς η συμπτωματολογία και οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου σε αρκετές χώρες δεν προσδιορίζουν καθεαυτή την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Αδιαμφισβήτητη όμως είναι η σχέση ανάμεσα στην αύξηση του σωματικού βάρους και στην αύξηση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την ΓΟΠΝ, καθώς επίσης και η σχέση μεταξύ της μείωσης του βάρους και της μείωσης των συμπτωμάτων της νόσου, αποδεικνύοντας έτσι, τη στενή σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας και της ΓΟΠΝ. Έτσι, ένα ισορροπημένο και πλήρως εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη υποχώρηση των συμπτωμάτων αυτής, καθώς η απώλεια σπλαχνικού λίπους σχετίζεται με βελτίωση όλων των παραμέτρων της νόσου.
Αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην τροποποίηση της καθημερινότητας του ατόμου με ΓΟΠΝ, με συγκεκριμένες αλλαγές τόσο του τρόπου ζωής όσο και της διατροφικής συμπεριφοράς του. Εφόσον υιοθετηθεί συνειδητά και αποτελέσει μόνιμη συνήθεια του ατόμου, θα βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο εφ’ όρου ζωής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Academy of Nutrition and Dietetics. Nutrition Care Manual. Gastroesophageal Reflux. Accessed 8/21/2018.
- Festi D, Scaioli E, Baldi F, Vestito A, Pasqui F, Biase AR, ColecchiaA. Body weight, lifestyle,dietary habits and gastroesophageal reflux disease. World j Gastroenterol, 15(14) 1690–1701.
- Mone I, Kraja B, Bregu A et al. Adherence to a predominantly Mediterranean diet decreases the risk of gastroesophageal reflux disease: across-sectional study in a South Eastern European population. Dis Esophagus. 2016 29(7):794-800.
- Morozov S1, Isakov V2, Konovalova M2. Fiber-enriched diet helps to control symptoms and improves esophageal motility in patients with non-erosive gastroesophageal reflux disease. World J Gastroenterol. 2018 24 (21): 2291-2299.
- Ness-Jensen E, Hveem K, El-Serag H, Lagergren J. Lifestyle Intervention in Gastroesophageal Reflux Disease. Clin Gastroenterol Hepatol. 2016 14 (2):175-182.
- Ζαμπέλας, Α (2011). Κλινική Διαιτολογία & Διατροφή 3η Εκδ. Π.Χ Πασχαλίδης.
Χριστίνα Μαστορή
Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος MPH
Photo by Freepic