Τι είναι η κορτιζόνη;
Η κορτιζόνη παράγεται από τον ανθρώπινο οργανισμό με τη μορφή κορτιζόλης, μίας ορμόνης που συντίθεται στο φλοιό των επινεφριδίων, με πολλές άμεσες και έμμεσες δράσεις. Προκαλεί απώλεια μυικής μάζας, εναπόθεση λίπους, ινσουλινοαντίσταση, οστεοπόρωση, καταστολή της άνοσης αντίδρασης. Θεωρείται, επίσης, η κατεξοχήν ορμόνη του στρες. Αύξηση του στρες για μεγάλο χρονικό διάστημα έχει ως αποτέλεσμα αυξημένα επίπεδα κορτιζόνης στον οργανισμό. Σε υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζει αλατοκορτικοειδή δράση, προκαλώντας κατακράτηση ιόντων Νατρίου και απέκκριση ιόντων καλίου από τους νεφρούς.
Σε ποιες περιπτώσεις χορηγείται;
Η φαρμακευτική χρήση της κορτιζόνης είναι διαδεδομένη στην αντιμετώπιση πολλών παθήσεων όπως σε αλλεργίες, φλεγμονώδη νοσήματα, ως μέρος θεραπείας σε νεοπλασίες, σε αυτοάνοσα νοσήματα, σε παθήσεις του νευρικού και αναπνευστικού συστήματος.
Πώς χορηγείται και ποιες οι παρενέργειες;
Η κορτιζόνη χορηγείται με τη μορφή δισκίων ή πόσιμου διαλύματος από του στόματος και ενδοφλεβίως. Η δοσολογία του φαρμάκου εξατομικεύεται για κάθε άνθρωπο και η εμφάνιση των παρενεργειών εξαρτάται από την ποσότητα του χορηγούμενου φαρμάκου και τη χρονική διάρκεια που λαμβάνεται η συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή. Μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας, οι παρενέργειες είναι σχεδόν πάντα αναστρέψιμες.
Συχνότερες παρενέργειες από τη μακροχρόνια κυρίως λήψη είναι:
- Η κατακράτηση νατρίου και ύδατος
- Η οστεοπόρωση και η οστεοπενία
- Η απορρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη, με αύξηση των επιπέδων του σακχάρου
- Η αυξημένη όρεξη
- Η υπέρταση
- Η μυική αδυναμία
- Η αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις
- Η υποκαλιαιμία
- Η παρουσία οιδημάτων
- Η γαστρίτιδα και το πεπτικό έλκος
Συσχέτιση διατροφής και κορτικοστεροειδών
Κατά τη διάρκεια χορήγησης κορτιζόνης, κάποιες από τις παρενέργειες που παρουσιάζονται είναι άμεσα εξαρτώμενες από τη διατροφή.
➔ Η δημιουργία οιδημάτων και η αύξηση του σωματικού βάρους, προκύπτει από την κατακράτηση νατρίου και ύδατος. Γι´ αυτό και συστήνεται κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής μείωση της πρόσληψης επιτραπέζιου αλατιού και των τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο. Συστήνεται, λοιπόν, τόσο κατά τη διάρκεια λήψης κορτιζόνης όσο και για διάστημα έξι μηνών μετά το τέλος της φαρμακευτικής αγωγής να ελαττώνεται η κατανάλωση τροφίμων όπως: ελιές, αλατισμένοι ξηροί καρποί, αλμυρά τυριά, αλμυρά σνακ, κονσερβοποιημένα προϊόντα, αλλαντικά, ψωμί και φρυγανιές, κύβος και ζωμός λαχανικών και κρεατικών.
Στη σύγχρονη βιομηχανία τροφίμων, τροφές όπως ψωμί και φρυγανιές παράγονται και χωρίς προσθήκη αλατιού, ώστε να μπορούν να καταναλωθούν από άτομα που ακολουθούν ειδική διατροφή χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο, ενώ η κατανόηση των ετικετών τροφίμων είναι σημαντική στην προσπάθεια αποφυγής προσθήκης αλατιού.
➔ Η αύξηση του σακχάρου είναι μία πιθανή συνέπεια της λήψης κορτικοστεροειδών. Για την αποφυγή απορρύθμισης των τιμών του σακχάρου συστήνεται να ακολουθούνται οι βασικές αρχές διατροφής για τον σακχαρώδη διαβήτη. Αυτές είναι η κατανάλωση μικρών και συχνών γευμάτων, ο περιορισμός τροφών με απλά σάκχαρα, όπως ζάχαρη και αναψυκτικά, η κατανάλωση φρούτων με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη (μήλο, φράουλες, κεράσια κλπ), οσπρίων, λαχανικών και προϊόντων ολικής αλέσεως.
➔ Η οστεοπόρωση είναι μία παρενέργεια της μακροχρόνιας λήψης κορτικοστροειδών. Στην προσπάθεια αποφυγής αυτής της κατάστασης, συστήνεται η ημερήσια κατανάλωση τροφών πλούσιων σε ασβέστιο, όπως γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά (γάλα, γιαούρτι), λαχανικά (πχ μπρόκολο, σπανάκι), αλλά και ψάρια όπως σαρδέλες και σολομός. Σημαντική κρίνεται η διατήρηση των επιπέδων της βιταμίνης D σε ικανοποιητικά επίπεδα με την κατανάλωση τροφών όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, λιπαρά ψάρια και ξηροί καρποί ή με τη λήψη συμπληρώματος βιταμίνης D σε περίπτωση έλλειψης ή ανεπάρκειας.
➔ Ο καταβολισμός της μυϊκής μάζας είναι άλλη μία παρενέργεια της κορτιζόνης. Γι’ αυτό και συστήνεται η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας, χαμηλές σε κορεσμένα λιπαρά, όπως άπαχα γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια, πουλερικά, αυγά, όσπρια, άπαχο κόκκινο κρέας. Στόχος είναι επίσης και η διατήρηση των τιμών της χοληστερόλης σε φυσιολογικά επίπεδα, καθώς η μακροχρόνια χορήγηση κορτιζόνης ενδεχομένως να αυξήσει τις τιμές της ολικής χοληστερόλης.
Διατροφικές συστάσεις για όσους λαμβάνουν κορτιζόνη
✓ Προσπαθήστε να καταναλώνετε μικρά και συχνά γεύματα υψηλής θρεπτικής αξίας.
✓ Εμπλουτίστε το καθημερινό σας διαιτολόγιο με τρόφιμα πλούσια σε πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας.
✓ Αυξήστε την κατανάλωση σύνθετων υδατανθράκων με τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες όπως φρέσκα φρούτα και λαχανικά.
✓ Ελαττώστε την ποσότητα αλατιού που καταναλώνετε ημερησίως (<5 γρ/ημέρα) προς αποφυγή
κατακράτησης, εμφάνισης οιδημάτων και αύξησης της αρτηριακής πίεσης:
- Αποφύγετε το επιτραπέζιο αλάτι
- Χρησιμοποιήστε λιγότερο αλάτι στο μαγείρεμα
- Αποφύγετε τις επεξεργασμένες τροφές και τα έτοιμα γεύματα
- Αποφύγετε τις έτοιμες σάλτσες
- Επιλέξτε τροφές στις οποίες αναγράφεται η ένδειξη χωρίς αλάτι ή με χαμηλά επίπεδα αλατιού
- Χρησιμοποιήστε στο μαγείρεμα περισσότερα μπαχαρικά και βότανα ώστε να γίνουν περισσότερο γευστικά με λιγότερο αλάτι.
✓ Καταναλώστε τροφές πλούσιες σε κάλιο, όπως βερίκοκο, μπανάνες, δαμάσκηνα αποξηραμένα, πορτοκάλι, σπανάκι, χυμό ντομάτας.
✓ Αυξήστε την κατανάλωση υγρών και νερού. Καταναλώστε απαραιτήτως 2 λίτρα νερού την ημέρα.
✓ Ελέγχετε τακτικά το σωματικό σας βάρος με σκοπό την αποφυγή πρόσληψης βάρους που οφείλεται στην κατακράτηση υγρών και στην αύξηση της πρόσληψης θερμίδων λόγω και της αύξησης της όρεξης που προκαλεί η λήψη κορτιζόνης.
✓ Συστήνεται επαρκής πρόσληψη ασβεστίου (1500 mgr/ημέρα), αλλά και βιταμίνης D με κατανάλωση τροφών όπως λιπαρά ψάρια, αυγά, συκώτι, ξηροί καρποί, ξερά σύκα, με έκθεση στον ήλιο ή με χορήγηση συμπληρώματος, όποτε κρίνεται απαραίτητο όπως στην περίπτωση ηλικιωμένων.
✓ Η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών συστήνεται να αποφεύγεται. Σε περίπτωση κατανάλωσης περιοριστείτε σε ένα ποτήρι μαζί με το γεύμα σας.
✓ Περιορίστε την πρόσληψη κορεσμένων και trans λιπαρών .
✓ Εντάξτε στην καθημερινότητά σας, εφόσον είναι εφικτό, ελαφριά μορφή άσκησης, η οποία θα βοηθήσει στην στην αύξηση της οστικής πυκνότητας και στη διατήρηση του σωματικού βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο ρόλος της διατροφής κατά τη διάρκεια της φαρμακευτικής αγωγής με κορτιζονούχα σκευάσματα, συμβάλλει σημαντικά στην αποφυγή των δυσάρεστων παρενεργειών, αποκομίζοντας κατά το δυνατό τα μέγιστα δυνατά οφέλη από τη λήψη συγκεκριμένου είδους φαρμάκων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Muriel Nogué, Jacques Rambaud, Sylvie Fabre, et al., ” Long-term corticosteroid use and dietary
advice: a qualitative analysis of the difficulties encountered by patient “, BMC Health Services
Research (2019) 19:255. - Schacke H, Docke W D, Asadullah K 2002, Mechanisms involved in the side effects of
glucocorticoids. Pharmocol Ther 96: 23- 43 - Rank H P, Dale M M (eds), 2007 Pharmacology, Elsevier Limited
Χριστίνα Μαστορή
Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος MPH
Φωτογραφία από Bruno /Germany από το Pixabay